هفتمين نشست از سلسله نشست‌های مجازی سمپوزیوم ملی مسائل حل نشده بیلان آب کشور (upwb.ir) با عنوان « چالش‌هاي مرتبط با داده هاي هواشناسي و منابع آب سطحی» چهارشنبه مورخ 31 شهریور ماه ۱۴۰۰ در ساعت ۱۲ الی ١٤ با حضور 59 شرکت کننده به صورت مجازی برگزار شد.

خانم دکتر زهرایی با ارائه گزارشی از سلسله نشست‌های برگزار شده سمپوزیوم و معرفی موضوع نشست‌های آتی، جلسه را آغاز کردند.

سخنران اول نشست آقای مهندس سهیلی معاون مطالعات و تخصیص حوضه‌های آبریز زهره، جراحی و حوضه‌های جنوبی و همچنین رئیس سابق بخش آب سطحی در دفتر مطالعات پایه شرکت مدیریت منابع آب سخنرانی خود را ایراد نمودند. ایشان ارائه خود را یا توضیح یک شمای کلی و تصویر از آنچه که در حوزه مطالعات پایه منابع آب گروه آب سطحی و مشخصاٌ شبکه اندازه‌گيري آب و هواشناسی شروع کردند: 

اداره رودخانه‌ها در سال ۱۳۱۵ به عنوان اولین سازمان مرتبط با مطالعات پایه زیر نظر اداره مالیه راه اندازی شد، در سال ۱۳۱۸ سازمان آبیاری شبانکاره فارس، در سال ۱۳۱۹ سازمان آبیاری بهبهان به عنوان اولین سازمان رسمی جهت تامین و نظارت بر منابع آب، کار خود را آغاز کردند. سال ۱۳۲۰ وزارت کشاورزی تأسیس شد و به تبع آن در سال ۱۳۲۲ بنگاه مستقل آبیاری زیر نظر آن وزارتخانه، عملاً فعالیت داده‌ای و تولید داده‌ها از رودخانه‌های کرج آغاز به کار کرد. به نوعی اولین اطلاعات رسمی که در بانک اطلاعات وجود دارد مربوط به آمار یکی از رودخانه‌های کرج است که در سال ۱۳۳۳ رسماً داده برداری در آن آغاز شده است که بیش از ۶۷ سال قدمت دارد. دو باران سنج بوشهر و تهران که البته بالغ بر ۱۴۰ سال آمار را در خودشان دارند که البته خیلی مستند نیست. شبکه حال حاضر تولید دیتا در حوزه وزارت نیرو که آب و هواشناسی و هواشناسی هیدرومتری را عهده‌دار هستند، بالغ بر ۳۴۰۰ ایستگاه است. تنها طرح تملک دارایی و عمرانی که نیازهای این شبکه را تامین می‌کند، طرح تکمیل و تجهیز شبکه‌های اندازه‌گیری آب‌های سطحی و زیرزمینی استان‌ها است. این طرح تا سال ۹۸ به عنوان طرح ملی استانی دنبال می‌شد که محوریت تسهیم اعتبارات با ما بود ولی نحوه عملکرد در خود استان‌ها بود و از سال ۹۹ بنا به تصمیماتی که گرفته شد این طرح به صورت متمرکز به دفتر ما واگذار شد و امسال هم سال دوم خود را می‌گذراند امسال هم مصادف شد با تغییر ساختار در واقع چارچوب‌های جا انداختن این مطلب با ساختار‌های نوین حوزه هم بخشی از دستور کار هست و تیم‌ها و کارگروه‌های کارشناسی بر روی این قضیه کار می‌کنند. به طور عام شبکه در حال بهره‌برداری حدود ۱۱۴۰ ایستگاه هیدرومتری، ۶۷۵ تبخیرسنجی، ۱۲۹۷ باران‌سنجی و ۱۳۴ ایستگاه برف سنجی را دارد. در طرح شبکه بهینه که توسط شرکت محترم جاماب تهیه شد بالغ بر ۴۷۰۰ ایستگاه را به عنوان شبکه موجود پیشنهادی با رویکرد‌های آن زمان، پیشنهاد کرده است که به تفکیک نوع ایستگاه‌ها مشخص است. این شبکه در حال بهره‌برداری بالغ بر ۷ درصد آن مجهز به تجهیزات و ادوات نوین الکترونیکی در خدمت انتقال داده هستند و بر این اساس هم تا رسیدن به سقف شبکه موجود پیشنهادی هم نیازمند زمان و هزینه هستیم و چالش‌هایی هم در این حوزه وجود دارد که در صورت ضرورت و سوال دوستان وارد جزئیات آن خواهم شد. البته ما با توجه به نگرش‌ها، تغییر اقلیم و رویکرد‌های مربوط به مدیریت یکپارچه حوضه‌های آبریز، در دو سال گذشته با همکاری موسسه محترم تحقیقات آب، معیارها و ضوابط باز طراحی شبکه را با قیودی که متأثر از نیاز‌های ذی‌مدخلان و متقاضیان مجموعه کشور از شبکه بود را به چالش کشیده‌ایم و منجر به قراردادی شد که در حال انجام است و بخش عمده آن به عنوان مبانی و معیارهای بازطراحی تولید شده و در شروع پیاده‌سازی به عنوان پایلوت است انشاالله اگر به نتیجه قطعی برسد به عنوان دستور کار و سند بالادستی، شرکت‌های آب منطقه‌ای منظم خواهند بود که این چارچوب را رعایت کنند. البته لازم به ذکر است که موارد مربوط به حوضه های آبریز نیز سعی شده که تا حد ممکن در آن دیده شود. به طور کلی آمارهایی که در حوزه وزارت نیرو و مشخصات دفتر مطالعات پایه با همکاری همکاران بنده گردآوری می‌شود شامل دو عنوان تولید داده‌های مستمر و دوره‌ای می‌باشد. که داده‌های مستمر داده‌هایی هستند که با دوره‌های زمانی یک روز تا ماهانه و فصلی از شبکه برداشت می‌شوند و تولید داده‌های دوره‌ای به نوعی آمار منابع و مصارف در قالب آماربرداری‌های سراسری است. در حال حاضر در آمار برداری دوره سوم م مراحل اولیه تمام شده به غیر از استان‌هایی که چالش‌هایی را در سطح کشور دارند، به جد دنبال تامین خروجی مطلوب و ارائه آن به پروژه‌های بیلان هستند که توسط آب منطقه‌ای با رویکرد حوضه‌های آبریز درجه دو در حال انجام است.

به طور کلی آمارهایی که از شبکه آب و هواشناسی کشور به طور مستمر برداشت می‌شوند، ایستگاه‌های آن شامل باران سنج‌های ذخیره‌ای، باران سنج معمولی، ایستگاه تبخیرسنجی یا اقلیم شناسی که مشابه ایستگاه کلیماتولوژی سازمان هواشناسی هستند، برف‌سنجی و هیدرومتری. در این موارد پارامترهای شامل باران سنج‌ها و تبخیرسنج‌ها،شبکه‌های هواشناسی کشور هم در واقع با توزیع ایستگاه‌های خودش، این پارامترها را برداشت می‌کند اما مباحث هیدرومتری و برف سنجی، عموماٌ منحصر به وزارت نیرو هست در حوزه ایستگاه آب و هواشناسی عرض می‌کنم که اینها در سال بالغ بر ۶ میلیون رکورد تولید می‌شود که در بانک اطلاعاتی ذخیره می‌شود، تواتر زمانی برداشت‌ها و تولید داده از روزانه، ماهانه و سالانه هستند و بعضاً همچون برف سنجی ماه‌های خاصی از سال را مطابق دستورالعمل انجام می‌دهند. در مورد آماربرداری دوره‌ای هم بیش از ۱۰ میلیون رکورد در دوره دوم بوده و در دوره سوم رقم مقداری متفاوت با آن است که در حال حاضر موضوع بحث ما نیست. نکته ظریفی که در اینجا باید برای دوستان شفاف کنم، در حال حاضر بالغ بر دو هزار و هفتصد متصدی، یعنی افرادی که با دانش، سواد و آموزه‌های محدود به واسطه نزدیک بودن به شبکه پایش کشور وظیفه تولید را بر عهده داشتند. این متصدیان تیم‌های مختلفی را تشکیل می‌دهند که آمار و مطالعات دستورالعمل‌ها و ضوابط را بر اساس استانداردهایی را که در بخش هواشناسی تنظیم شده، قرائت از ایستگاه‌ها را انجام می‌دهند و داده‌ها را تولید می‌کنند. به علاوه متصدیان در برگه‌های قرائت، تفکیک بارش از برف در ایستگاه‌های تبخیرسنجی، قرائت دمای حداکثر و حداقل خشک و تر را طی زمان‌بندی سه‌گانه در روز دنبال می‌کنند، به تشت تبخیر نظارت دارند که در واقع آنچه که برداشت می‌شود جایگزین و محاسبه می‌کنند، قرائت دستگاه بادسنج کنتوری، دستگاه ثبات مکانیکی و رسیدگی به فیزیک و ظاهر و تمیز کردن تجهیزات و در ایستگاه هیدرومتری هم قرائت مشخصاً در دو ساعت ۸ صبح و ۴ بعد از ظهر و در مواقع سیلاب در حدی که به هر حال بضاعت و امکانات باشد در پیک‌هایی که به صورت ۲ ساعته و بر اساس نظام‌نامه سیلاب بسیار برای ما تعیین کننده و تاثیر گذار هست شامل علامت گذاری، میخکوبی، داغ آب و به دست آوردن پیک سیل را انجام می‌دهند.

آنچه که در بانک اطلاعات شما از آمار و اطلاعات آب و هواشناسی حوزه وزارت نیرو استفاده می‌کنید، صرفا مبتنی و متکی بر دیتاهای تولیدی توسط متصدیان است و چالش‌هایی که ما در این خصوص داریم عموماً هم از آن اطلاع داریم و مصادیقی بعضاً بیان می‌شود که گاهی غیرمنصفانه ولی بسیاری از آن نیز واقعی است، بر دوش این عزیزان است. سیستم الکترونیکی و نوین‌سازی در شبکه سنجش‌ها بالغ بر ۳۷ درصد بارگذاری شده است، این‌ها عموماٌ رویکرد‌های داخلی دارند و بر اساس موازینی که در پروتکل‌ها مشخص شده است، دیتا‌برداری می‌شوند و در فرمهایی ذخیره می‌شوند که آن فرم‌ها در بانک اطلاعات ما وارد نمی‌شود، و مورد تحلیل و ارزیابی قرار نمی‌گیرد مگر در مواقع سیلاب که بخشی از نیازهای مورد نیاز ما را پاسخگو است و یا در مواقعی که ما به اطلاعات تایید نشده احتیاج داریم. طبیعتاً چالش‌هایی که ما با آن مواجه هستیم از همین جا است و رویکردی که وزارت نیرو از سال ۷۴ به دنبال آن است، آنلاین‌سازی و نوین‌سازی شبکه بوده و چالش‌هایی که با آن مواجه بودیم و عدم توفیق‌هایی که به دلایل مختلف که هم ممکن است از قصور خود وزارت نیرو باشد و خیلی وقت‌ها هم ممکن است امکانات خارج از قصور موجب بروز این مشکلات شده باشد. جدول قرائت متصدیان نیز مطابق با دستورالعمل‌های استاندارد و بعضاً هم مبتنی بر دیدگاه‌هایی که از سیستم USGS و سیستم آمریکایی آمده است و به مرور هم صیقل پیدا کرده است. به قول خودم ما حتی برای سلام و علیک کردن هم در حوزه مطالعات پایه دستورالعمل داریم و این دستورالعمل‌ها سال‌هاست که آپدیت نشده است ولی خیلی از رویکردها و نیازها اضافه شده است که این هم بخشی از چالش‌هایی است که می‌تواند در محصولات تولید شده توسط حوزه مطالعات پایه اثرگذار باشد. به طور عام از شبکه ایستگاه آب و هواشناسی ۲۸ قلم داده خام که ماحصل آن‌ها به ۱۱ قلم اطلاعات منجر خواهد شد را ما در قیود زمانی ساعتی، روزانه و ماهانه برداشت می‌کنیم که این از متصدیان ایستگاه و تکنسین‌هایی که نسل آن‌ها تقریباً در حال انقراض است در مجموعه آب سطحی کشور، آبشناسان تا برسد به کارشناسان ستاد و تا برسد به فرآیند تصحیح و انتشار در بانک اطلاعات، در واقع دنبال می‌کنیم. این داده‌ها و اطلاعات، نحوه برداشت آن‌ها در حال حاضر مبتنی بر متصدیان است آنچه که استناد می‌شود خوراک بیلان، خوراک برنامه‌ریزی منابع و خوراک تمام مطالعات بنیادین کشور مربوط به این ایستگاه است که اینها بعضاً ممکن است با توجه به فرایند برون‌سپاری به مشاورین سپرده شده باشد. به طور کلی همه اطلاعات به نحوه‌های مختلفی هم از دفتر خود مطالعات، پیمانکار و در بعضی مواقع به صورت الکترونیکی تولید و برداشت می‌شود. 

در فرآیند جمع‌آوری متصدیان ایستگاه، ایستگاه‌ها را مطابق دستورالعمل قرائت می‌کنند و اطلاعات را روی یک کاغذ انتقال می‌دهند بعضی از استان‌ها اپلیکیشن‌هایی را طراحی کردند که در لحظه‌اي كه دیتا وارد سامانه‌های داخلی آن‌ها می‌شود. ما برای کنترل ایستگاه‌های باران سنجی خودمان پکیج‌های هم‌افزایی را تولید کردیم که دیتاها بعد از تایید اولیه در استان به ستاد فرستاده می‌شوند یا به صورت حضوری یا با استفاده از سامانه‌های طراحی شده، اطلاعات تایید اولیه می‌شود و به استان می‌آید و در استان بارگذاری می‌شود و کارشناس ستاد هم در اینجا به عنوان کارشناس مسئول ورود می‌کند و در صورت نیاز پرونده را می‌بیند و اگر نیاز نباشد بر اساس چک پوینت‌هایی که نرم افزار مشخص کرده، دیتا تصویب و یا در واقع عودت داده می‌شود اگر تصویب شود وارد بانک اطلاعات می‌شود. هر کارشناس در دفتر مطالعات پایه کارشناس مسئول چند استان بود که علاوه بر رسیدگی برنامه زمانبندی که یک برنامه مفصل ۲۳ آیتمی بود، مسئول تایید و تصویب پرونده‌های آب و هواشناسی بود. خدمت شما عرض کنم آنچه که ما به عنوان تصویب آمار و اطلاعاتی که در بانک است مد نظر قرار می‌دادیم، پارامترهای ایستگاه‌های باران سنجی، پارامترهای ایستگاه‌های تبخیرسنجی (مباحث تبخیر و دما بود) ولی نگاره‌ها متاسفانه به خاطر نبود نیرو، بازنشستگی و عدم جایگزینی نیروها، یعنی پارامترهایی که ثبات‌ها تعیین می‌کردند عملاٌ آنچه که استان می‌گفت را در مورد پارامتر رسوب می‌پذیرفتیم و در مورد کیفیت هم تا ۲ سال قبل با کارشناس زبده ای‌ که از خوزستان اضافه شد، دیتاها را بعد از بازنشستگی عملاً وارد بانک می‌کردیم. لازم است بدانید که آنچه را که ما می‌توانستیم به عنوان وارثان هفتاد سال شبکه سنجش که به ما سپرده شده بود، اعمال کردیم.

مخلص کلام به خاطر رفع بسیاری از این نواقص، اطلاعاتی که به خاطر بر پایه داده بودن اطلاعات، بانک اطلاعات ما در بسیاری از استان‌ها پراکنده بود، مشکلی که ما داشتیم و الان هم وجود دارد، وضعیت متولی بانک اطلاعات در استان‌ها است که بعضاً کارشناسانی هستند که بسیار راحت تغییر می‌کنند که نهایتاً منجر به تناقض آمار در سال‎های آبی متفاوت می‌شود. 

سامانه جامع تولید و مدیریت اطلاعات پایه منابع آب کشور به اسم سامانه تماب استارت خورد و پایلوت آن در البرز پیاده شد. این سامانه قابلیت را دارد که تمام دیتاهای الکترونیکی و حتی حوزه مکانیکی ما را (متصدیان) در بدو تولید در سامانه ثبت کند و با چک پوینت‌ها قابل رصد هستند و در هر مرحله متولیان آن در استان‌ها ورود و تایید می‌کنند و وارد مرحله بعد می‎شود و دوباره چک می‌شود و برمی‌گردد تا وارد فرایند شود که تمام مشکلات و مسائل دیگر هم در قابل یک سامانه قابل رصد باشد. از منظر انتشار هم چند سال قبل تمام اطلاعات منهای آمار و اطلاعات محرمانه در سایت دفتر مطالعات پایه منابع آب در تب آمار و اطلاعات به صورت ماهانه قابل دریافت بود. علاوه بر آن پارامترها و گزارش‌های دیگری هم پیش‌بینی شده است با رویکرد انتشار آزاد كه از سال‌های قبل در دستور کار ما بود.

خانم دکتر زهرایی ضمن تشکر از مهندس سهیلی، ادامه دادند همه ما می‌دانیم که پایش بسیار امر تخصصی، پرهزینه و کاملاً وابسته به میزان پشتیبانی‌های فنی و نیروی انسانی که در اختیار سیستم قرار می‌گیرد و با همه محدودیت‌هایی که از نظام پایش آب و هواشناسی ایران نسبت به خیلی از کشورهای هم سطح خودش وضع بهتری دارد به همین خاطر لازم است از جنابعالی و همکاران بسیار زیادی که در این حوزه در کشور زحمت می‌کشند تشکر کنیم. در ادامه دعوت می‌کنم از آقای دکتر پور ‌سپاهی ارائه خود را آغاز کنند. 

دکتر پور سپاهی کارشناس منابع آب موسسه آب دانشگاه تهران، ارائه خود را تحت عنوان چالش‌های مرتبط با داده‌های هواشناسی و آب سطحی بیان نمودند: 

فهرست مطالب ارائه :

• مقدمه
• چالش‌هاي مربوط به پراکنش مکانی ایستگاه‌ها
• چالش‌هاي موجود در فرآیندهای اندازه‌گيري، ثبت و تایید داده‌ها
• چالش‌هاي مربوط به بانک اطلاعاتی
• چالش‌هاي مربوط به هماهنگی سازمانی
• اقلام داده‌ای ناموجود
• پیشنهادات

هدف از این ارائه بررسی کاستی‌ها و چالش‌هاي موجود در زمینه اطلاعات هواشناسی و آب سطحی است که مبنای اصلی مطالعات بیلان منابع و مصارف حوضه‌های آبریز هستند، اما نکته قابل توجه این است که آنچه در این گزارش بیان می‌شود به معنای نادیده گرفتن زحمات و تلاش‌های صورت گرفته نیست. بدیهی است که نواقص موجود باید در مقایسه با منابع مالی و انسانی بررسی شود. 

اطلاعات پایه اصلی که در ایستگاه‌های تحت اختیار شرکت مدیریت منابع آب ایران جمع‌آوری شده و در مطالعات پایه هواشناسی،‌ جریان و کیفیت آب‌های سطحی مورد استفاده قرار می‌گیرند عبارتند از: بارش، دما، تبخیر، دبی جریان سطحی ( و سیلاب) و اطلاعات رسوب و کیفیت جریان سطحی.

چالش‌هاي مربوط به پراکنش مکانی ايستگاه‌ها

• نداشتن ایستگاه‌های سنجش دما و تبخیر به تعداد و پراکنش مناسب در محدوده‌های مطالعاتی خطاهای زیادی را در برآوردها ایجاد می‌کند.
• نداشتن ایستگاه در مناطق مرتفع،  ترسیم خطوط هم باران،  هم دما و …  را با خطا و طبعاً با خطا در برآورد ها مواجه می کند.
• وجود محدودیت به علت شرایط سخت تردد اندازه‌گیری به خصوص ايستگاه‌های هواشناسی در ارتفاعات و مناطق صعب العبور 
• پراکنش نامناسب ايستگاه‌های باران سنجی:

حداقل تراکم توصیه شده توسط سازمان جهانی هواشناسی برای ایستگاه‌های باران سنجی:

نواحی کوهستان: متوسط مساحت تحت پوشش ایستگاه حداقل ۲۵۰ کیلومتر مربع

نواحی دشت: متوسط مساحت تحت پوشش ایستگاه حداقل ۵۷۵ کیلومتر مربع

بر اساس این جدول فقط دریاچه ارومیه و دریای مازندران هستند که این معیار را تأمین می‌کنند.

• پراکنش نامناسب ایستگاه‌های هیدرومتری: 

از میان ۲۷ محدوده حوضه طشک – مهارلو- بختگان تنها هفت محدوده دارای ایستگاه در خروجی برای سنجش جریان سطحی خروجی هستند. به همین نسبت ما برای ورودی محدوده‌ها نیز مشکل داریم و در واقع در خیلی از محدوده‌هاي آن ورودی جریان سطحی را می‌دانیم و خروجی آن را. برای مثال در مطالعات بیلان قبلی از روش‌های تجربی که در دقت آن‌ها بسیار شک وجود دارد، استفاده شد. نکته دیگر این است که ما ورودی‌های دریاچه‌ها را هم نداریم مثلاً ما سه دریاچه داریم این که ورودی آب دریاچه‌ها را هم نمی‌دانیم. البته لازم به ذکر است که تنها کاربرد ایستگاه هیدرومتری تعیین ورودی و خروجی محدوده نیست بلکه این ايستگاه‌ها در ارتفاعات مورد نیاز هستند تا بتوانیم اجزاء بیلان هیدروکلیماتولوژی را صحت سنجی کنیم و همچنین این ایستگاه را در ورودی و خروجی‌های دشت هم نیاز داریم تا بتوانیم تعاملات رودخانه و آبخوان را بررسی کنیم. بنابراین ما حتي در ورودی و خروجی‌های محدوده‌ها هم وقتی به این اندازه مشکل داریم، بدیهی است که برای باقیمانده کارهایی که در بیلان به ایستگاه هیدرومتری نیاز داریم هم، با مشکل روبرو هستیم.حداقل تراکم توصیه شده توسط سازمان جهانی هواشناسی برای ایستگاه‌های هیدرومتری:

نواحی کوهستان: متوسط مساحت تحت پوشش ایستگاه حداقل هزار کیلومتر مربع

نواحی دشت: متوسط مساحت تحت پوشش ایستگاه حداقل هزار و ۸۷۵ کیلومتر مربع

در این مقایسه با شرایط کشور دریافتیم که نه تنها در کوهستان بلکه در دشت هم در سه تا از حوضه‌های آبریز درجه یک با مشکل مواجه هستیم. در حوضه دریای عمان و خلیج فارس در کوهستان، در حوضه‌های فلات مرکزی و مرزی شرق هم در دشت و هم در کوهستان و در حوضه قره قوم دردشت با کمبود تراکم ایستگاه‌ها مواجه هستیم.

• همین ايستگاه‌های هواشناسی (هیدرومتری) هم که داریم بسیاری از آن‌ها موقعیت نامناسبی دارند به گونه‌ای که بعضاً آن‌ها را قبلا استفاده کرده است. بعضی بر روی سرشاخه‌ها و یا انشعابات کوچک رودخانه‌ها احداث شده نمی‌توانند نمایانگر عملکرد کل رود باشند. اغلب در انتهای محدوده‌های مطالعاتی قرار ندارند و یا با تغییر مرز محدوده‌ها موقعیت مناسب خود را از دست داده و باید جابجا شوند تا کارایی خود را حفظ کنند. در چنین شرایطی زمانی که می‌خواهیم بر روی ايستگاه‌های متعدد کار کنیم خلاء یک سری از ايستگاه‌ها بقیه را تحت تاثیر قرار می‌دهد. 
• فاصله زیاد موقعیت ایستگاه با محل خروجی محدوده
• ‌فقدان ایستگاه ورودی و خروجی دشت‌ها : داده ورودی و خروجی سطحی در محل ورودی و خروجی دشت‌ها به منظور تدقیق برآورد از تبادلات آب سطحی و آب زیرزمینی در مطالعات بیلان کاربرد دارد. 
• فقدان ایستگاه هیدرومتری در ورودی دریاچه‌ها
• در برخی محدود‌ها خروجی وارد دریاچه می‌شود
• در همین راستا فقدان اطلاعاتی از تغییرات حجم یا سطح دریاچه نیز کمبود اطلاعات دیگری است.
• تغییرات حجم ذخیره در مخازن سطحی یکی از اجزای مهم بیلان است که با توجه به عدم اندازه‌گيري تغییرات ذخیره دریاچه‌ها، امکان لحاظ این پارامتر به صورت مستقیم وجود ندارد. 
• عدم وجود بستر مناسب برای اندازه‌گيري جریان مانند مناطق دشتی و کویری و جلگه‌ای

چالش‌هاي ذکر شده همه مربوط به پراکنش مکانی ايستگاه‌ها بود.

چالش‌هاي فرآیند اندازه‌گيري  ثبت و تایید داده ها

• خطاهای تجهیزات اندازه‌گيري

کالیبره نبودن،  فرسودگی،  غیر استاندارد بودن،  عدم استفاده از ادوات بر اساس شرایط مورفولوژیکی رودخانه ها

•  شرایط محیطی نامناسب ایستگاه:  نزدیکی به تأسیسات مسکونی و درختان
• خرابی و عدم دقت ايستگاه‌ها در اندازه‌گيري 
•  به عنوان مثال در ایستگاههای هیدرومتری: فقدان شرایط استاندارد برای موقعیت اشل و یا سطح سنج دیتالاگر (رویش گیاهان، رسوب، نرسیدن آب به پای اشل) 
• مشکلات مربوط به محاسبه دبی – اشل:  برای مثال استفاده از سه اشل مختلف در یک ایستگاه
• مشکلات مرتبط با متصدیان 
• آموزش ناکافی متصدیان
• دشواری دسترسی به ایستگاه در فصل سرد در نواحی کوهستانی
• دشواری دسترسی به ایستگاه در شرایط سیلابی 
• خطاهای موجود در ثبت موقعیت مکانی ايستگاه‌ها : برای مثال ایستگاه ۰۲۵ – ۲۱ (ایستگاه ونایی) مربوط به استان لرستان و محدوده مطالعاتی درود بروجرد است، اما بر اساس مختصات ارائه شده در فایل‌های مشخصات ایستگاه‌ها، اینیستا در استان زنجان قرار می‌گیرد. 
• درونیابی مقادیر دبی بین یک یا دو یا اندازه‌گيري در طول یک سال: مشکل دیگر به طور مشخص در مورد ایستگاه‌های هیدرومتری است که گاهی در یک ایستگاه به علت مشکلاتی که وجود داشته قرائت ‌های خیلی کمی از دبی و اشل وجود داشته و داده ایستگاه بر اساس درونیابی بین قرائت‌ها محاسبه شده است.هر چند ممکن است عدد جریان سالانه دقت قابل قبولی داشته باشد، اما وجود چنین مواردی موجب می‌شود عملاً استفاده از روش‌های نوین مدلسازی هیدرولوژیکی بر اساس جریان ماهانه یا روزانه در محدوده امکان پذیر نباشد.

• خطا در ثبت اشل: ثبت اشل به جای دبی در داده‌های کیفیت آب سطحی ( مثلاً در محدوده ۱۴۰۲)
• جابجایی محتویات پرونده در روش های سنتی
• با توجه به اینکه آمار سال‌های ابتدایی به صورت کاغذی بوده است، هنگام انتقال اطلاعات به کامپیوتر ایرادات تایپی در بانک اطلاعات به وجود آمده است. برای مثال گاهی دمای ۱۲۰ درجه ثبت شده است.

نکته مهم اینکه موارد این چنینی در بیلان هر ساله بررسی و اصلاح می‌شوند ولی در بانک آمار اسناد اصلاحات اعمال نمی‌شوند. 

• بعضاً ترتیب ماه‌های داده اشتباه ثبت شده است.
• در بعضی از داده‌های دریافتی نقص‌های آماری مشخص نیست و همه نواقص داده‌ای با عدد صفر پر شده‌اند. این مسئله در داده‌های بارش مشکل ساز است و قابل ردیابی برای اصلاح نیست و حتی کارشناس متوجه آنها نخواهد شد.
• مشکلات مرتبط با قطعی سیستم‌های دیتالاگر
• اندازه‌گيري تبخیر در فصول یخبندان انجام نمی‌شود و داده صفر ثبت می‌شود.
• در داده‌های تبخیر نیز داده‎‌های غیر قابل قبول و پرش در مقادیر قابل مشاهده است.

چالش‌هاي مربوط به بانک اطلاعاتی:

• نکته مهم در ایراداتی که در این بخش مطرح می‌شود این است که نسبتاً به سادگی قابل رفع هستند.
• آمار ايستگاه‌های مربوط به کد یک استان، در کد یک استان دیگر آورده شده است. مثلاً چند سال از آمار ایستگاه خراسان شمالی یا گلستان در بانک حوضه مازندران آورده شده است و وقتی این آمار در حوضه دیگر آورده شده است در حوضه مربوط به خودشان این آمار حذف می‌شود و این سال‌ها فاقد آمار نشان داده می‎‌شود.
• عدم دقت در ورود صحیح به بانک ( دوبل ثبت شدن آمار)
• ناهماهنگی بین آمار روزانه و ماهانه:

برای مثال ایستگاه ۱۲۵- ۱۷: 

مجموع بارش روزانه ماه مهر ۴۲ میلی متر و بارش ماهانه بر اساس گزارش ماهانه ۸۴ میلیمتر است.

در همین ایستگاه بررسی اطلاعات روزانه نشان می‌دهد اطلاعات روزانه این ایستگاه دو بار ثبت شده است و به همین دلیل بارش ماهانه دقیقا دو برابر مجموع بارش روزانه است. 

در برخی از ايستگاه‌های دیگر به دلایل مختلف دیگری اختلاف بین مجموع بارش روزانه و ماهانه وجود دارد.

• ناهماهنگی بین آمار حدی در ايستگاه‌های پیرامون ( مقادیر حداکثر و حداقل مطلق دما، سیلاب و باران‌های شدید)
• ‌ناهماهنگی بین‌ دبی حداکثر لحظه‌ای با حداکثر روزانه
• ناهماهنگی بین اطلاعات دیتالاگر ها با اطلاعات ايستگاه‌های معمولی 
• ثبت دو اطلاعات مختلف برای یک روز خاص
• به هم ریختگی زمانی اطلاعات گزارش‌گیری شده از بانک

چالش‌هاي مربوط به هماهنگی سازمانی

• اختلاف در داده‌های دریافتی از شرکت مدیریت منابع آب با داده‌های موجود در آب منطقه‌ای استان ها چه در مقادیر داده و چه در طول دوره آماری موجود ايستگاه‌ها : در خصوص دبی به علت اینکه در بانک ستاد با یکسری شاخص‌ها آمار دبی تصحیح می‌شود ولی این اصلاحات در آمار استان اعمال نمی شود همواره اختلاف بین آمار ها وجود دارد. 

بانک اطلاعات ستاد همیشه در سال‌های بیلان یکی دو سال از آمار استان ها عقب است. 

• داده های اداره هواشناسی علیرغم اینکه پراکنش بسیار بهتری نسبت به داده های وزارت نیرو دارند عملاً غیر قابل استفاده بوده و یا به راحتی در دسترس نیستند و در بعضی مواقع پس از خرید به بلا استفاده بودن آنها پی برده می‌شود و این هزینه هنگفت و بی دلیل را به مشاوران تحمیل می‌کنند.
• در حوزه‌هایی که ایستگاه سازمان هواشناسی و وزارت نیرو در کنار یکدیگر قرار دارند،‌ گاهی اختلاف قابل توجهی وجود دارد. 
• عدم تایید به موقع داده‌های سال‌های اخیر توسط وزارت نیرو باعث تعویق کار می‌شود: در حال حاضر اطلاعات هیدرومتری تا سال ۱۳۹۶ از پایگاه اینترنتی قابل دانلود است. اطلاعات تا سال ۹۸ در اختیار مشاورین بیلان قرار گرفته است. 

اقلام داده های ناموجود

• فقدان برخی اقلام داده ای در شبکه پایش منابع آب ایران، انجام مطالعات با روش های مدلسازی نوین را دشوار می‌کند.
• از جمله اقلام داده ای که لزوم تهیه آن‌ها به منظور تدقیق مطالعات بیلان ضروری است: تغییرات رطوبت خاک

رطوبت خاک به عنوان متغیر حالت اصلی در معادله بیلان آب مطرح است و در اختیار داشتن مقادیر رطوبت خاک و تغییرات آن کمک شایانی به تدقیق و صحت سنجی مطالعات بیلان آب خواهد کرد.

• اطلاعات مربوط به پوشش برفی
• تبخیر و تعرق واقعی 

پیشنهادات

• پیشنهاد می‌شود برای مطالعاتی در سطح بیلان توافقنامه‌ای با سازمان هواشناسی منعقد شود تا داده‌های ثبت شده در ايستگاه‌های تحت نظارت این سازمان به صورت رایگان و یا با مبالغی ارزان تر در اختیار مشاوران قرار گیرد. 
• موارد مربوط به بانک اطلاعاتی با فرایندهای نرم افزاری مربوطه مرتفع شوند تا از دوباره کاری برای اصلاح این موارد در هر مطالعه جلوگیری شود.
• موارد مربوط به خطا‌های داده‌ها و در صورت امکان خلاء‌های آماری اطلاعات بر اساس گزارش‌های پیشین مشاورین یا با تعریف پروژه‌های جدید مرتفع شوند تا هم از قضاوت کارشناسی در بازسازی اطلاعات و رفع خطا جلوگیری شود و هم از هزینه و دوباره کاری جلوگیری شود.
• اطلاعاتی به صورت متادیتا ارائه شود چه مواردی همچون زمان جابجایی ايستگاه‌ها، علت جابجایی ایستگاه، مشکلات موجود در ايستگاه‌ها که در بازدید ها مشاهده شده است ( مانند نرسیدن آب به پای اشل در فصول تابستان) و … در آن به صورت شفاف ارائه شوند تا استفاده کننده داده در اثر چنین مواردی سردرگم نشود. 
• در حوضه‌های حساس نسبت به جمع‌آوری اقلام داده‌ای هم‌چون تبخیر تعرق واقعی،‌ رطوبت خاک و … اقدام شود. 

در پایان ارائه دکتر پور سپاهی، آقای دکتر شفیعی ضمن تشکر از ایشان و درخواست از از آقای مهندس سهیلی جهت صحبت در مورد این چالش‌ها، خاطر نشان کردند یکی دیگر از چالش‌هايی که در مورد داده‌های آب سطحی برای بیلان وجود دارد، بحث موتور پمپ ها و انهار است. به هر حال در رودخانه‌ها به خصوص در ارتفاعات برداشت‌هایی صورت می‌گیرد که البته این برداشت‌ها در آمار ۵ ساله اندازه‌گيري می‌شود ولی این‌ها در فصول مختلف سال متغیر هستند واقعا اگر بشود برای این هم فکری کرد، در محاسبات بیلان خیلی می‌تواند موثر باشد یا اینکه بتوان از مشارکت مردم بومی و محلی که در آنجا هستند استفاده کرد یا در مناطق مرطوب به جز زهکشی یا منابعی که از جاهای پایین دست به رودخانه‌ها باز می‌گردند اندازه‌گيري آن‌ها در بحث آب‌های بازگشتی با چالش مواجه هست. در واقع دو نکته جهت تاکید می‌گویم که در بیلان بحث داده‌های روزانه بسیار اهمیت دارد، هم در بحث هیدرومتری و هم در بحث باران سنجی، در قسمت هیدرومتری اگر داده‌های روزانه از دقت کافی برخوردار باشند می‌توان جریان پایه را از جریان سیلابی جدا کرد و جریان پایه اطلاعات مفیدی را در مورد تغذیه و ارتباط با آبخوان را می‌تواند به ما بدهد. و نکته دیگر این که ما نیازمند یک شبکه یکپارچه در تولید، انتقال، ذخیره و انتشار داده‌ها هستیم که در واقع با سرعت مناسب در زمان و مکان مناسب به دست استفاده‌کنندگان برسد. 

آقای مهندس دهبندی ادامه دادند: همه دوستان باید بدانند که مسئول همه این نابسامانی‌ها آقای سهیلی یا یک فرد یا شرکت مدیریت نیست. به هر حال بعضی از مسائل است که بسته دانش، فرهنگ و سطح تکنولوژی کشور ما هم بر می‌گردد. یعنی ما گاهی اوقات توقعات زیادی داریم ولی خب در همین سطحی که الان هستیم، به نظر من می‌شود با یک مقدار با وجدان کاری و تلاش بیشتر وضعیت آمار و اطلاعاتمان را به مراتب بهتر کنیم. من بیشتر دوست داشتم که آقای سهیلی توضیح دهند در این ساختار جدید تکلیف چه هست؟ الان چه کسی آمار را کنترل می‌کند؟

یکی از شرکت کنندگان ( خانم محمودی) پرسیدند: در بحث تحلیل Big Data در زبان‌های برنامه نویسی مختلف مثل پایتون و زبان‌های دیگر که استفاده می‌شوند، مشکلاتی که آقای مهندس ذکر کردند که یکسری آنها ناشی از ناهمخوان بودن داده‌ها با یکدیگر است، با نوشتن یک سری دستورالعمل‌های ساده حداقل برای یک بار و در یک سال، قابل رفع هستند. سوال من این است که چه مشکلی یا چه دلیلی باعث می‌شود از این روش استفاده نشود یا اگر استفاده می‌شود چه چیزی باعث می‎‌شود همچنان این مشکلات باقی بماند؟ 

مهندس توانا کارشناس آب زیرزمینی در ادامه گفتند: ما به عنوان کارشناسانی که یا در دستگاه دولتی و یا در بخش خصوصی بحث بیلان و مطالعات آب را انجام می‌دهیم، آیا تا به حال ما آمده ایم ارزش گذاری کنیم و ببینیم در یک پروسه‌ مطالعاتی از صفر تا صد خطاهایی که در بخش اطلاعات و آمار داریم چه درصدی از خطا را وارد محاسبات صفر تا صد ما می‌کنند؟آیا باید روی این تمرکز کنیم که همه نواقص ظرف شود یا برویم روش‌هایی را در جهان یا خودمان پیدا کنیم که روابط و فرمولایز کردن اعداد و ارقام را انجام دهیم؟ما هیچ وقت متاسفانه مهندسی ارزش را در محاسبات منابع آب انجام نداده ایم.  

مهندس سهیلی در پاسخ به مسائل مطرح شده ادامه دادند: درخصوص وضعیت ايستگاه‌هایی که اشاره فرمودید، شب که به اینه که من به صورت تیتر وار اضافه کردن و بازنگری کردم ضوابط را، یکی از همان آیتم‌هایی که دیدیم در واقع همین هستش که در پروسه بیلان ورودی به دشت، خروجی ارتفاعات و .. محل اشکال است. موسسه مکلف با که تمامی نیازها راعلاوه بر دفاتر داخل با دفاتر خارج از حوزه صنعت آب که نیازمند این شبکه هستند مصاحبه و مذاکره کند و نیازهای آن‌ها را احصا کند و شبکه را بر اساس آن آبدهی کند. طبیعتا بسیاری از ایرادات به حق شما در شبکه موجود، سعی شده در مبانی آنها بازنگری شود. در بحث ارتفاعات ما باران سنج‌های ذخیره‌ای را در ارتفاعات صعب‌العبور گذاشتیم که هر ۶ ماه یکبار اینها به‌روز می‌شود. …

زمانی که من رئیس آب سطحی شدم 9 ورژن از تعداد ایستگاه‌هایي داشتند در کشور که همه روی آن قسم می‌خورند. چون بانک اطلاعات ما پرونده‌های تایید شده را وارد بانک می‌کند. کاملا درست است متادیتا‌ها در توضیحات پرونده‌ها وجود دارند و حتی پرونده‌ای که امضا می‌شود کارشناس روی پرونده کاغذی می‌نویسد که این دیتا ضعیف است و یا … ولی این‌ها در بانک منتقل نمی‌شود و این نقد وجود دارد اما در سامانه تماب تمام اینها پیش بینی شده است و تلاش در گام نخست که کار بسیار بزرگی هم هست تمام این مسائلی که شما بخشی از آن اشاره کردید، در معرض توجه قرار بگیرد.نکته ظریفی که اینجا وجود دارد این است که دیتا کالاهایی است که دولت مشتری آن است و چیزی جز هزینه ندارد و شرکت‌های آب منطقه‌ای بانک‌های اقتصادی هستند. 

یک خواهشی که دارم خانم دکتر زهرایی اگر ممکن است یک جلسه را بگذارید که کارشناسان ما بیایند و این فرایند تأييد و تصویب پرونده‌ها را برای شما ارائه دهند که همه ببینند که آنچه که می‌شود را ما لحاظ کردیم. اشاره کردند به موقعیت ایستگاه، بله ایستگاهی را ما ساختیم و الان شهر توسعه پیدا کرده و ما الان به خاطر اینکه مثلا محل ایستگاه تبخیرسنجی را خریداری نکرده ایم، می‌گویند ایستگاه را جمع کنیم یا بسیاری از موارد دیگر. در مورد تغییر حجم دریاچه ها گفتند، این موضوع هیچ متولی در وزارت نیرو ندارد چون جزو تالاب‌ها و پهنه‌های آبی هستند، منهای دریاچه ارومیه که مکلف به در نظر گرفتن آن هستیم و در واقع در این مورد به نوعی تلویحاٌ سازمان حفاظت از محیط زیست در این مورد پاسخگو است و ما در تامین حقابه زیست محیطی و در نحوه محاسبه آن و مواردی از این جنس با دوستان تعامل داریم. 

در مورد فرآیند خطاهایی که وارد می‌شوند خیلی گذرا عرض کردم برای مثال خانم کاویان بانک را می‌بست و تأیید را می‌فرستاد بعد از آن کارشناس بانک عوض می‌شد و برای مثال خانم دکتر زهرایی با استان تماس می‌گرفتند و شخص دیگری پاسخ می‌دهد و همان اطلاعاتی که تایید نشده بود را از روی فایل اکسل‌اش برای خانم دکتر ارسال می‌کرد که این موارد ناشی از عدم یکپارچگی هست و امیدواریم در سامانه تماب تمام این موارد رفع شود و هر دیتا از زمانی که تولید می‌شود مورد رصد قرار گیرد و حداقل دستکاری در آن صورت گیرد.

در بحث برون‌سپاری دیتاها و اندازه‌گيري همین الان هم بسیاری از شرکت‌های آب منطقه‌ای به واسطه نداشتن نیرو به شرکت‌های پیمانکار یا مشاوره‌ای که برون سپاری می‌کنند متوسل می‌شوند.

در پایان باید بگویم که متصدیان ایستگاه‌های هواشناسی ۲۷۰۰ نفر هستند آخرین دستورالعمل‌ برای پرداخت حقوق آنها زمانی که من وارد مجموعه شدم، سه سال تمام پیگیری کردیم که دستورالعمل پرداخت حقوق این افراد را به روز کنیم و لازم به ذکر است که در مناطق صعب‌العبور ما نمی‌توانیم از یک دانشجوی متخصص درخواست کنیم که با ماهی ۱۵۰ هزار تومان صبح تا شب در ایستگاه قرائت کند و به ناچار افراد با تخصص پایین تر یا بدون تخصص در این جایگاه قرار می‌گیرند.