خلاصه گزارش نشست پنجم، چالش‌ها و فرصت‌ها در پایش مصارف آب کشاورزی

نشست پنجم سمپوزیم ملی مسائل حل نشده بيلان آب كشور با حضور جناب آقای دکتر دهقانی سانیج به عنوان مدير پنل، سرکار خانم دکتر زهرایی، جناب آقای مهندس دهبندي و همچنين سرکار خانم دكتر الهام باريكاني از موسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی وزارت جهاد کشاورزی، در تاریخ 19 خرداد 1400 با حضور 64 شرکت کننده به صورت مجازی، برگزار شد. 

آقای دکتر دهقانی سانیج با مقدمه‌ای درباره مبحث بیلان آب، بحث را آغاز کردند: اهمیت بیلان آب بر هیچکس پوشیده نیست به خصوص در حوضه‌های خشک و نیمه‌خشک کشور كه عمدتا از منابع آب زيرزميني استفاده مي‌كنند اهمیت دوچندانی دارد. ولی در کنار این اهمیت، منابع آب کشور متولیان و ذینفعان چندگانه‌ای دارد که باعث می‎شود این مسئله تا حدودی پیچیده‌تر شود. همچنین متاسفانه در روش‌های فنی برای محاسبه و ارائه بیلان آب كشور هم اتفاق نظری بین کارشناسان کشور وجود ندارد. لذا این سمپوزیوم شکل گرفته تا بتواند اتفاق نظری را بین کارشناسان پژوهشی، دانشگاهی و اجرایی در مسیر تهیه يا محاسبات و نیز  ارائه قابل دفاع بیلان منابع و مصارف آب کشور رقم بزند. بر این اساس نشست‌های مختلفی در این زمینه با کارشناسان در سطح ملی و بین‌المللی تاکنون در مورد مصارف شرب و بخش کشاورزی برگزار شده است. محاسبه بیلان آب در بخش کشاورزی کمی پیچیده‌تر از سایر بخش‌ها است شاید به دلیل اینکه زیرساخت اندازه‌گیری در بخش کشاورزی وجود ندارد.

نشست چهارم با موضوع ارائه روشي برای اندازه‌گیری آب و آبیاری محصولات زراعی و باغی قالب كه شايد تا حدود ۹۰ درصد سطح زیر کشت بخش کشاورزی را پوشش داده است، برگزار شد. یکی دیگر از مهم‌ترین تلاش‌هایی که در کشور اتفاق افتاده است بهنگام سازی سند ملی آب كشاورزي بوده است. نسخه اول سند ملی بیش از بیست سال پیش ارائه شد که مورد تایید دولت، وزارت کشاورزی و وزارت نیرو قرار گرفته است، اما با توجه به مسائل مختلف از جمله تغییر اقلیم، توسعه فناوری در بخش‌های مختلف کشاورزی و آب و تکنیک‌هایي كه در این بخش‌ها ورود پیدا کرد، ضرورت داشت سند ملی آب به روز شود و بر اساس اطلاعات روز بتوانند آن را بهنگام نمایند. در مورد نرم‌افزار سند ملی آب تا به حال دو دستگاه مختلف کار کرده‌اند که شامل موسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی وزارت جهاد کشاورزی و موسسه تحقیقات خاك و آب وزارت جهاد کشاورزی هستند. در این جلسه در خدمت خانم دکتر باریکانی هستیم که از کارشناسان اصلی در طرح بهنگام‌سازی سند ملی آب کشور در موسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی می‌باشند. خروجی این طرح، تبدیل به سامانه‌ای به نام نگاه شده است. امروز خانم دکتر به ارائه گزارش مربوط به این سامانه می‌پردازند. 

سرکار خانم دکتر زهرایی نیز در مقدمه فرمودند: از منظر وزارت نیرو و بخش آب، مسئله برآورد دقیق برداشت‌ها و مصارف آب بخش کشاورزی از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است و همانطور که آقای دکتر هم فرمودند ساز و کار پایش مشخصی در مورد مصارف بخش کشاورزی وجود ندارد، در حالیکه یکی از بزرگ‌ترین اجزای بیلان آب حوضه‌های آبریز هم هست. بنابراین مجموعه نشست‌هایی که تا امروز برگزار شده و نشست امروز می‌تواند در تدقیق مصارف در محاسبه بیلان بسیار راهگشا باشد. من از فرصت ایجاد شده و زحمت سرکار خانم دکتر باریکانی تشکر می‌کنم.

جناب آقای مهندس دهبندی نیز در مقدمه ضمن تاکید بر سخنان سرکار خانم دکتر زهرایی ادامه دادند: قابل توجه است که ما در حال حاضر به دنبال چگونگی تدقیق  مولفه‌های بیلان هستیم. بنابراین تمرکز ما باید بر برداشت‌ها و مصارف آب باشد. لذا خواهشمند است با این نگاه که می‌خواهیم برآورد نسبتاً دقیقی از مصارف آب در بخش کشاورزی داشته باشیم (چه کار کنیم تا دقت‌ها بالا رود) به مسئله توجه شود.  

پس از بیان مقدمه موضوع توسط اعضای محترم پنل سرکار خانم دکتر باریکانی به معرفی طرح بهنگام سازی سند ملی الگوی مصرف بهینه آب کشاورزی کشور و در راستای آن معرفی سامانه نگاه پرداختند. خلاصه مطالب مطروحه توسط ایشان به شرح زیر می باشد:

موسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستاییِ، یک موسسه پژوهش محور است که با سه هدف پژوهش، آموزش و خدمات مشاوره‌ای در زمینه‌های مرتبط با اهداف و وظایف جهاد کشاورزی در خدمت مجموعه وزارت جهاد کشاورزی است. این موسسه در تهیه و تنظیم برنامه‌های راهبردی کوتاه مدت، میان‌مدت و بلندمدت وزارت جهاد کشاورزی، از جمله برنامه های پنج ساله توسعه، برنامه اقتصاد مقاومتی و نیز  طرح‌های جامع کشاورزی مشارکت دارد. به همین دلیل  و با توجه به سابقه این موسسه در مشارکت بخش‌های مختلف جهاد کشاورزی و تجمیع نظرات موجود، مبحث بهنگام‌سازی سند ملی آب کشاورزی به این مجموعه واگذار شد. ارائه امروز تحت عنوان بهنگام‌سازی سند ملی الگوی مصرف بهینه آب کشاورزی و معرفی سامانه نگاه می‌باشد. 

وظیفه بهنگام‌سازی سند ملی آب از سال ۱۳۹۳ به موسسه پژوهشهای برنامه ریزی اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی  محول شد و توسط مجموعه ای از همکارانمان در داخل و خارج از موسسه، تلاش بسیاری صورت گرفته تا سند ملی آب در قالب سامانه نگاه بهنگام‌سازی شود. 

مطالب این سخنرانی در نه سرفصل تدوین شده است:

1- مقدمه مباحث و بررسی

2- اطلاعات هواشناسی

3- اطلاعات ترکیب کشت

4- اطلاعات گیاه

5- اطلاعات خاک

6- مطالعات سنجش از دور انجام شده

7- مطالعات پایلوت صورت گرفته

8- ویژگی‌های نرم‌افزار

9- جمع بندی

قبل از سال ۱۳۷۷ نرم‌افزار NETWAT با همکاری بخش‌های مختلف وزارت جهاد کشاورزی و مشارکت سازمان هواشناسی برای محاسبه نیاز خالص آبیاری محصولات زراعی و باغی طراحی گردید (موسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی و اقتصاد کشاورزی هم در تهیه این نرم‌افزار مشارکت فعالی داشت). در سال 1377 هیئت وزیران طی مصوبه­ای این نرم‌افزار را به عنوان مرجع رسمی و سند ملی برای محاسبه الگوی مصرف آب کشاورزی کشور تعیین کرد و از آن تاریخ به بعد نرم‌افزار مذکور مورد استناد دستگاه‌های ذیربط قرار گرفت. با متاسفانه بعد از گذشت چند سال نرم‌افزار موجود نتوانست در عمل اهدافی را که مد نظر هیئت وزیران و هیئت دولت برای محاسبه نیاز آبی بود محقق نماید. لذا در سال ۱۳۹۲ هیئت وزیران مصوب کرد که در سند ملی آب مورد بازنگری قرار گیرد. در این مصوبه ذکر شده است که بازنگری جدید متناسب با مقتضیات روز و مشتمل بر ضمانت‌های اجرایی لازم برای ارائه به هیئت وزیران تهیه شود. بازنگری سند ملی آب در سال ۱۳۹۳ توسط شورای عالی آب به وزارت جهاد کشاورزی محول شده و در تابستان همان  سال، اجرای طرح به‌روز‌ رسانی سند ملی آب به کارفرمایی معاونت آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی به موسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی ابلاغ گردید. 

 نخستین گام برای اجرای این پروژه بزرگ تهیه یک نقشه راه برای شروع کار بود. بنابراین در اولین اقدام به بررسی و مطالعه تجربیات گذشته ازجمله نرم‌افزار NETWAT پرداخته شد. همچنین از ابتدای کار تلاش شد تا از تمام ظرفیت‌های علمی در دسترس کشور استفاده شود تا بتوان یک نرم‌افزار مناسب و به‌روز برای محاسبه نیاز خالص آبیاری گیاهان زراعی و باغی تنظیم کرد. در این راستا جلسات متعددی (درون سازمانی و برون سازمانی) برگزار شد و نهایتاً با توجه به هم‌اندیشی صورت پذیرفته متدولوژی مناسب برای این پروژه استخراج  گردید. شرح خدماتی بر اساس متدولوژی مذکور تهیه شد و ضمن انجام دو مطالعه پایلوت بر اساس این شرح خدمات، نهایتاً مجموعه این اقدامات منجر به تهیه سه پایگاه اطلاعاتی شامل پایگاه اطلاعات هواشناسی، پایگاه اطلاعات گیاه و پایگاه اطلاعات خاک گردید. اطلاعات این پایگاه‌ها مبنای محاسبات برای تعیین نیاز خالص آبیاری گیاهان زراعی و باغی قرار گرفت. در حال حاضر خروجی این سه پایگاه اطلاعاتی، سه سامانه است که در موسسه وجود دارد. این سه سامانه شامل سامانه محاسباتی نیاز خالص آبیاری گیاه، کتاب الکترونیک نیاز خالص آبیاری گیاه و سامانه مدیریتی نیاز خالص آبیاری گیاه، است. در این جلسه سامانه محاسباتی و کتاب الکترونیک نیاز خالص آبیاری گیاه خدمت شما معرفی می‌شود. با برگزاری جلسات هم‌اندیشی و با مشارکت صاحبنظران در مجموعه وزارت جهاد کشاورزی، دانشگاه‌ها و موسسات ذیربط، مسائل و چالش‌های فنی موجود در سند ملی آب (NETWAT) را گردآوری شد. چرا که ابتدا باید  اشکالات کار  شناخته می شد تا در فرآیند کار هم برای رفع نواقص کوشش شود و هم تلاش شود تا خطاهای شکلی که در حال حاضر در NETWATنرم افزار نت وات وجود دارد دیگر تکرار  نشود. بررسی اطلاعات موجود در نرم‌افزار NETWAT را نشان دهنده یکسری مشکلات فنی  بود، به عنوان نمونه عدم محاسبه نیاز آبی برای کلیه دشت‌های کشور و عدم محاسبه نیاز آبی  برای همه گیاهان موجود در ترکیب کشت تعدادی از دشت‌های کشور (عموما ترکیب کشت غالب دشت‌ها در نظر گرفته شده بود) در فاصله سال‌هایی که این نرم‌افزار تدوین شده بود تا زمانی آغاز بهنگام سازی، تعداد محصولات در ترتیب کشت دشت‌های کشور تغییر پیدا کرده بود و بعضا افزایش پیدا کرده بود. بحث مهم دیگری که مورد توجه قرار گرفت عدم توجه به خصوصیات خاک در محاسبه نیاز خالص آبی گیاه بود. در سند موجود به شرایط مختلف اقلیمی خشکسالی و ترسالی توجه نشده بود و برای سنوات مختلف یک نیاز آبی یکسان ارائه شده بود و نهایتاً اطلاعاتی که برای گیاهان ارائه شده بود بدون توجه به شرایط محلی بود. به زبان ساده ضرایب گیاهی، محلی نشده بود. نقص و کاستی اطلاعات هواشناسی دارای نقص و کاستی شامل موارد زیر بود: در زمان تدوین سند، تعداد ایستگاه‌های هواشناسی در هر دشت به اندازه کافی وجود نداشت. برای هر دشت ایستگاه معرف مناسبی تعریف نشده بود که بر اساس آن ایستگاه معرف بتوان تغییرات و شرایط آب و هوایی را به طور دقیق برای آن دشت برآورد نمود. از طرف دیگر ابزارهای اندازه‌گیری هواشناسی و خطای انسانی که در مورد اطلاعات وجود داشت، باعث می‌شد که اطلاعات هواشناسی از دقت بالایی برخوردار نباشد. دو اشکال اساسی در سند موجود وجود دارد، اول اینکه دسترسی به منابع اطلاعاتی و اطلاعات پایه  وجود ندارد. بنابراین اگر خطایی در محاسبات وجود داشته باشد نمی توان دریافت که این خطا از کدام قسمت است. دوم اینکه سند موجود قابلیت بهنگام‌سازی و به روز رسانی ندارد. یعنی نمی‌توان اطلاعات جدید هواشناسی را در بانک اطلاعاتی سند وارد کرد. افرادی که با نرم‌افزار NETWAT آشنایی دارند می‌دانند که این نرم‌افزار در بدو ورود سه باکس در اختیار شما قرار می‌دهد که می‌توانید در آن استان، دشت و محصول را انتخاب کنید و نهایتاً یک خروجی از نرم‌افزار دریافت می‌کنید که شامل نیاز آبی خالص گیاهان منتخب بر اساس دهه‌های مختلف می‌باشد. در واقع هیچ دسترسی به زمینه این اطلاعات برای کسی وجود ندارد. بعد از بررسی اشکالات شکلی نرم‌افزار NETWAT، نتایج این نرم‌افزار مورد بررسی قرار گرفت تا بررسی شود خروجی‌هایی که از این نرم‌افزار حاصل می‌شود تا چه حد قابل اطمینان و قابل اتکا است. این اطلاعات به طرق مختلف و از طریق رسم نمودار و نقشه مورد بررسی قرار گرفت و این نتیجه حاصل شد که این نرم‌افزار هم از نظر شکلی هم از نظر محتوا نیاز به بازنگری دارد. ماحصل بررسی‌های انجام شده چه در جلسه‌های هم‌اندیشی و چه بر اساس بررسی­هایی که روی این نرم‌افزار انجام گرفت،  نشان داد که برای اینکه بتوان سند ملی آب کشاورزی را به روز کرد نیاز به سه مجموعه داده‌ها و اطلاعات وجود دارد، داده‌های هواشناسی، داده‌های خاک و داده‌های گیاه. این سه مجموعه داده‌ها باید در یک مدل محاسباتی قرار بگیرند تا بتوانند برآورد مناسبی از نیاز خالص آبی گیاهان زراعی و باغی را انجام دهند.  لذا فعالیت‌های موسسه بر روی گردآوری این سه دسته اطلاعات متمرکز شد. گام دیگر انتخاب همکاران مناسب بود که بتوانند در این مجموعه به موسسه کمک کنند. در مورد اطلاعات هواشناسی یک واسطه بین موسسه و سازمان هواشناسی  انتخاب شد که پژوهشگران پژوهشکده هواشناسی بودند. اطلاعات هواشناسی بعد از دریافت از سازمان هواشناسی در اختیار محققین در پژوهشکده هواشناسی قرار گرفت و آن‌ها داده‌ها را جمع آوری، پالایش و کنترل کیفی نمودند و در قالب محصول نهایی شامل یک بانک داده و اطلاعات هواشناسی و همچنین برآورد تبخیر و تعرق گیاه مرجع در اختیار موسسه قرار گرفت. موسسه از مجموعه این اطلاعات برای محاسبه نیاز خالص آبی محصولات باغی و زراعی استفاده نمود. در راستای همین بحث داده‌های ایستگاه هواشناسی در سطح کشور از ایستگاه‌های مربوط به سازمان هواشناسی و وزارت نیرو جمع آوری شد که شامل اطلاعات ۲۲۹ ایستگاه کلیماتولوژی، ۳۵۹ ایستگاه سینوپتیک و ۲۸۴۲ ایستگاه باران سنجی ۷۶۲ ایستگاه تبخیرسنجی، برای یک دوره یک ساله تا ۵۱ ساله بود. یعنی هر آنچه اطلاعات در دوره آماری هر ایستگاه موجود بود تا سال ۲۰۰۶ جمع آوری شد و خلاء‌های اطلاعاتی تک تک این ایستگاه‌ها برای دوره‌های زمانی مختلف گردآوری شد و پارامترهای مرتبطی هم که دچار خلا اطّلاعاتی شده بودند شناسایی و گرد‌آوری شدند.

این اطلاعات در موسسه پالایش و ویرایش شد و نتیجه آن سامانه بانک اطلاعاتی هواشناسی می‌باشد که بسیار ارزشمند است. بعد از گردآوری بانک اطلاعات هواشناسی با همکاری موسسه و مشارکت فعال پژوهشکده هواشناسی، در گام بعد انتخاب ایستگاه معرف هواشناسی مورد توجه قرار گرفت (فاکتوری که در نرم‌افزار قبلی دیده نشده بود). همانطور که مستحضر هستید ایستگاه‌های هواشناسی در مناطق مختلف از دشت‌های کشور قرار دارند و این نکته که این ایستگاه در مجاورت اراضی کشاورزی باشد یا خیر مطمئناً خیلی اثرگذار است. نکات حائز اهمیت دیگر اینست که طول دوره آماری به چه میزان باشد، کیفیت اطلاعات به چه صورت باشد، نوع اقلیم ایستگاه هواشناسی (آیا اقلیمی که ایستگاه هواشناسی در آن قرار دارد و اقلیم مزرعه یکسان هستند)، ایستگاه ما در چه ارتفاعی قرار دارد، وضعیت اراضی کشاورزی ما و توپوگرافی دشت به چه صورت هستند. با توجه به این معیارها تیم کارشناسی برای هر دشت مجموعه اطلاعاتی برای یک ایستگاه به عنوان ایستگاه معرف هواشناسی در آن دشت مشخص کردند. نکته قابل توجهی که در بحث اطلاعات هواشناسی و سایر اطلاعات وجود دارد، اختلاف بین وزارت نیرو و وزارت جهاد کشاورزی در گردآوری آمار و اطلاعات است. معیارهای تقسیم‌بندی در وزارت نیرو با توجه به اینکه روی واحد‌های هیدرولوژیک کار می‌کنند، همان معیارهای هیدرولوژیکیست یعنی دشت‌ها به عنوان معیار تقسیم‌بندی قرار می‌گیرند و اطلاعاتی هم که گردآوری می‌شود بر آن مبنا تهیه می‌شود. در حالی که وزارت جهاد کشاورزی با توجه به ساختار سازمانی خود بر مبنای تقسیمات سیاسی کار می‌کند. لذا اطلاعاتی که در جهاد کشاورزی تهیه می‌شود مبنای استانی و شهرستانی دارد. این امر برای موسسه یک دغدغه بود چرا که می باید اطلاعات گیاهی که مبنای استانی دارد از مجموعه جهاد کشاورزی جمع‌آوری شده و با مجموعه ای از اطلاعات که بر مبنای واحدهای هیدرولوژیک گردآوری شده تلفیق شود. یکی از راهکارهای موثر در مقابله با این دغدغه این بود که کلیه اطلاعات تا حد ممکن به صورت مکانی جمع‌آوری شد به عبارتی کلیه ایستگاه‌های هواشناسی موجود در سامانه دارای طول و عرض جغرافیایی با مکان مشخص هستند. بنابراین اگر در طول زمان تغییراتی در این موقعیت‌ها پیش بیاید برای مثال با تغییر موقعیت واحدهای هیدرولوژی (حوزه‌های اصلی و فرعی) و یا تغییر تقسیمات سیاسی و موقعیت شهرستان‌ها و استان‌ها، چون اطلاعات مکان محور هستند، هیچکدام از تغییرات مشکلی را برای بانک اطلاعاتی و سامانه اطلاعاتی تهیه شده به وجود نمی‌آورد.

بحث دیگری که در اطلاعات هواشناسی بسیار حائز اهمیت بود، انتخاب اقلیم کشاورزی غالب دشت‌ها بود. همکاران در کمیته فنی بحث و تبادل نظر بسیاری در مورد تهیه یک نقشه اقلیم مناسب انجام دادند و نهایتاً به پهنه‌بندی اقلیمی کشاورزی کشور که توسط آقای دکتر غفاری در موسسه تحقیقات دیم با اتکا به روش یونسکو ارائه شده بود، رسیدند. در این تقسیم‌بندی اقلیمی کشور به ۲۸ میکرواقلیم تقسیم شده بود و این نقشه مبنای کار قرار گرفت اما برای اینکه این نقشه بازسازی شود و تبدیل به نقشه مناسبی شود که اقلیم کشاورزی غالب دشت‌ها را در نظر بگیرد، سه پارامتر مهم را در نظر  گرفته شد تا با توجه به این سه فاکتور بتوان اقلیم کشاورزی را برای دشت‌ها مشخص کرد. اول سطح اقلیم و میکرو اقلیم در هردشت چقدر است؟ دوم اراضی کشاورزی در این دشت‌ها چه سطحی را به خود اختصاص داده‌اند؟ سوم سطح اراضی غالب کشاورزی در این دشت‌ها به چه میزان است؟ بررسی سطح اراضی کشاورزی در هر اقلیم با استفاده از نقشه کاربری اراضی و تفسیر چشمی تصاویر ماهواره‌ای در موسسه انجام گرفت. بر اساس این موارد اقلیم کشاورزی غالب دشت‌ها استخراج شده و مورد استفاده قرار گرفت. مبحث مهم دیگربه روز رسانی ترکیب کشت کشور بود که قرار بود انجام پذیرد. یکی از نواقص و ایراداتی که نرم‌افزار NETWAT داشت تغییر در ترکیب کشت دشتهای مختلف کشور و اضافه شدن تعدادی از محصولات به ترکیب کشت کشور بود. لذا لازم بود این به روز رسانی صورت پذیرد (منظور از ترکیب کشت، نوع محصولاتی است که در هر دشت کشت می‌شود، صرف نظر از اینکه سطح زیر کشت آن‌ها در دشت چقدر باشد). اطلاعات موجود در این زمینه از منابع اطلاعاتی مختلف جمع‌آوری شد که شامل استفاده از آمار چاه‌ها، چشمه‌ها و قنوات کشور ( وزارت نیرو ۱۳۹۲)، آمار ۱۵ ساله وزارت جهاد کشاورزی ( ۱۳۷۹ تا ۹۴)، نتایج سرشماری‌های مرکز آمار ایران، اطلاعات فرهنگ آبادی‌های کشور (که در موسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی وجود داشت)، نتایج مطالعات طرح‌های جامع توسعه کشاورزی در کشور (مهندسین مشاور سال ۱۳۸۰)، مطالعات انجام شده تحت عنوان تعیین الگوی کشت محصولات کشاورزی منتهی به سال ۱۴۰۴ توسط مهندسین مشاور و نهایتاً استفاده از ظرفیت‌ معاونت های تخصصی، می‌باشد. 

بعد از این مجموعه اقدامات نوبت به گردآوری اطلاعات گیاهی رسید. یکی از سخت‌ترین کارهایی که در بحث بهنگام سازی سند ملی انجام شد مربوط به تدقیق و بومی‌سازی اطلاعات گیاهی بود. چرا که بالغ بر ۱۵۰ محصول مختلف به تفکیک دشت‌های کشور وجود داشت که نیازمند استخراج مجموعه وسیعی از اطلاعات گیاهی برای محاسبات بود. برای گردآوری اطلاعات گیاهی تلاش شد از هر آنچه که به عنوان ظرفیت‌های موجود در سطح کشور  شناخته می شود، استفاده شود. این ظرفیت شامل موسسات تحقیقات تک محصولی وزارت جهاد کشاورزی بودند که در حوزه محصولات مختلف فعالیت می‌کردند، معاونت‌های تخصصی شامل معاونت زراعت و باغبانی، صاحب نظرانی که در این زمینه وجود داشتند، مقالات علمی پژوهشی ، پایان نامه‌ها و رساله‌هایی که اطلاعات گیاهی مد نظر در آن‌ها وجود داشت  و سازمان تحقیقات،کشاورزی و ترویج آموزش بودند. نهایتاً مطالعات میدانی هم در این زمینه انجام گرفت (به این صورت که پرسشنامه‌های میدانی را در این زمینه تهیه شده و اطلاعات مورد نظر گردآوری  شد). مبنای کار اطلاعات گیاهی FAO قرار داده شده و اطلاعات گردآوری شده در دل اطلاعات FAO نشانده شد و نهایتاً با بومی‌سازی اطلاعات گیاهی ، FAO اطلاعات تدقیق شده گیاهی را گردآوری شد. 

کار بزرگ دیگری که در موسسه و با مشارکت موسسه تحقیقات خاک و آب کشور انجام شد، گردآوری اطلاعات پروفیل خاک بوده است. مطالعات خاک در کشور جزء مطالعات بسیار پر هزینه و زمان‌بر است، لذا تلاش شد تا اطلاعات پروفیل خاک را که در مطالعات مختلف در سطح کشور وجود داشت ، جمع‌آوری شود. بدین منظور در ابتدا با دفاتر آب و خاک جهاد کشاورزی استان‌ها مکاتبه انجام شد که اطلاعات موجود در اختیار قرار گیرند. علاوه بر مکاتبه با جهاد کشاورزی استان‌ها با وزارت نیرو، مهندسین مشاور، مراکز تحقیقاتی، دانشگاه‌ها سازمان آب منطقه‌ای استان‌ها نیز جهت تکمیل اطلاعات مکاتبه شد. بعد از گردآوری اطلاعات از مجموعه موارد ذکر شده،  این اطلاعات با مساعدت موسسه خاک و آب کشور سازماندهی شده و فرمت مناسبی برای آن تهیه شد. با تصحیح اطلاعات خطاهایی که از قبل و یا هنگام ورود در اطلاعات وجود داشت برطرف شده و اطلاعات تدقیق شد. علاوه بر ظرفیت موسسه خاک و آب، از ظرفیت دانشگاه گیلان هم به منظور محاسبه پارامترهای موثر خاک در محاسبه نیاز آبی گیاه، استفاده شد که نهایتاً منجر به ایجاد بانک اطلاعات خاک در سطح کشور شد. نکته قابل توجه این است که در مورد اطلاعات خاک بکار رفته در بانک اطلاعات خاک صرفاً از اطلاعاتی استفاده شد که دارای طول و عرض جغرافیایی مشخصی بوده و شناسنامه مشخصی داشتند. کلیه اطلاعات گردآوری شده در بانک اطلاعات گیاهی و در بانک اطلاعات خاک، با رفرنس مشخص و شناسنامه خود در بانک اطلاعاتی تهیه شده ثبت شدند. لذا اگر خطایی هم وجود داشته باشد می‌توان با مراجعه به ماخذ اطلاعات خطای موجود را مورد بررسی قرار داد.

یکی از مباحثی که در جلسات کمیته فنی مطرح بود این پرسش بود که چرا محاسبه نیاز آبی با استفاده از روشهای رایج صورت می پذیرد و از تکنولوژی‌های پیشرفته مثل سنجش از دور استفاده نمی‌شود؟ درموسسه این فرصت فراهم شد و با مشارکت سازمان فضایی کشور، تعیین منحنی رشد محصولات زراعی و باغی با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای در دستور کار قرار گرفت تا از این اطلاعات برای تدقیق اطلاعات گیاهی موجود استفاده  شود. در همین راستا و با انتخاب بیش از سه هزار مزرعه در ۱۲۰ دشت کشور با همکاری سازمان فضایی کشور اطلاعات لازم گردآوری  شد. لازم به توضیح است برای انتخاب ۱۲۰ دشت از بین 6۰۹ دشت کشور برای تکمیل پرسشنامه و عملیات میدانی، هشت فاکتور لحاظ شد شامل: وجود ایستگاه هواشناسی سینوپتیک در این دشت‌ها، قرار گرفتن دشت منتخب در یک استان از نظر تقسیمات سیاسی، توجه به اقلیم دشت‌ها ، توجه به نقشه کاربری اراضی و تلاش در  انتخاب دشت‌هایی که قطب تولید محصولات باشند. در این مطالعه از تصاویر ماهواره‌ای Landsat 8 استفاده شد با توجه به این که هر مرور این ماهواره از یک منطقه ۱۶ روز به طول می‌انجامد، ما سعی کرده‌ایم از تصاویري استفاده کنیم که مربوط به اورلب ۲ مرور ماهواره باشد تا بتوان تصاویر را به صورت ۸ روزه در اختیار داشت. در نهایت ترجیح بر این بود که ایستگاه هواشناسی کشاورزی هم در این دشت‌ها وجود داشته باشد. بعد از انتخاب دشت‌ها، ۳۰۰۰ مزرعه برای برداشت اطلاعات انتخاب شد. حداقل ۱۰ محصول زراعی و چهار محصول باغی در هریک از دشت‌ها انتخاب شدند، همچنین از همکاری بنیاد مستضعفان کشت و صنعت مغان، سازمان‌های جهاد کشاورزی استان‌ها، سازمان تات در برگزاری کارگاه برای عملیات میدانی، استفاده شد.  و بدین ترتیب اطلاعات در قالب پرسشنامه‌های مربوطه برداشت شد. تیم‌های کارشناسی مختلف به دشت‌ها و مزارع منتخب مراجعه کردند. ضمن ثبت اطلاعات مکانی با جی پی اس اطلاعات مربوط به محصول و طول دوره رشد را از مزارع منتخب که در موسسه و با نظر کارشناسی انتخاب شده بود، برداشت کردند. نهایتاً ۱۳۰۰ تصویر ماهواره‌ای Landsat 8 در یک بازه زمانی ۱۶ ماهه دانلود شد. اطلاعات بدست آمده توسط سازمان فضایی کشور با مشارکت دانشگاه تهران، پردازش شده و منحنی های رشد گیاهان منتخب ترسیم گردید. این اطلاعات به منظور تدقیق محاسبات نیاز آبی در کنار بانک اطلاعاتی گیاهی قرار گرفت . همزمان با اقدامات انجام شده دو مطالعه پایلوت نیز با مشارکت موسسه تحقیقات خاک و آب در استانهای آذربایجان غربی و خوزستان انجام شده و مشکلاتی را که می‌تواند در به روز رسانی سند ملی و محاسبه نیاز آبی بوجود بیاید مورد بررسی قرار گرفت. 

نهایتاً گردآوری سه دسته اطلاعات هواشناسی، خاک و گیاه منجر به طراحی نرم‌افزاری برای ساماندهی اطلاعات شد. نرم‌افزار طراحی شده دارای سه بانک اطلاعاتی پویا و تحت وب برای هواشناسی، خاک و گیاه بوده و نیز دارای سامانه­ای محاسباتی است که نیاز خالص آبی گیاهان را با استفاده از اطلاعات موجود در بانک‌های اطلاعاتی فراهم می‌کند. نرم افزار ارائه شده دارای ویژگیهای زیر است:مکان‌محور و بر پایه وب GIS است، امکان استخراج اطلاعات با تعریف سطوح دسترسی مختلف وجود دارد، امکان دسترسی به نتیجه محاسبات با مشاهده جزئیات وجود دارد، می­توان اطلاعات نیاز آبیاری را به صورت تک محصولی یا به تفکیک دشت و استان استخراج  نمود. به همراه این نرم‌افزار یک کتاب الکترونیکی تحت عنوان نیاز خالص آبیاری گیاه (نگاه یک) هم معرفی شده است. 

در جمع‌بندی باید عنوان داشت مجموعه اقدامات انجام شده، به بررسی و بهره‌برداری از تجارب موجود در نیاز خالص آبیاری گیاهان در سطح کشور منجر شد. از تجارب خبرگان قابل دسترس در کشور، نتایج پژوهش‌ها و مطالعات دانشگاه‌ها، تمام موسسات تحقیقاتی ذیربط در بخش کشاورزی، نتایج مطالعات معاونت‌های‌ تخصصی وزارت جهاد کشاورزی، نتایج مطالعات سازمان‌های جهاد کشاورزی استان‌ها و نتایج مطالعات وزارت نیرو در این مجموعه استفاده شد. ضمن تهیه سامانه ترکیب کشت کشور تهیه شد تمامی داده‌ها در محیط GIS ساماندهی شدند. نتیجه این اقدامات عبارتند از: جمع‌آوری اطلاعات حدود ۳۲ هزار پروفیل خاک کشور (مکان‌دار)، جمع‌آوری اطلاعات بیش از ۱۲ هزار مورد اطلاعات مراحل رشد گیاه در کشور (به تفکیک استان- دشت) ، جمع‌آوری اطلاعات حدود ۲۳۰۰ مورد اطلاعات مراحل رشد گیاه برای محصولات زراعی و باغی در محدوده ۱۲۰ دشت در 20 استان کشور برای به کارگیری تصاویر ماهواره‌ای در محاسبه ضرایب گیاهی و مراحل رشد(مکان‌دار)، جمع‌آوری اطلاعات تمامی ایستگاه‌های هواشناسی سازمان هواشناسی کشور (مکان‌دار) و جمع‌آوری اطلاعات ایستگاه‌های هواشناسی وزارت نیرو (مکان‌دار).

اقدام ارزشمند دیگری مستندسازی کلیه اطلاعات گردآوری شده است تا سامانه تهیه شده قابل استناد باشد. کلیه مستندات از ابتدای کار جمع‌آوری شده، در راستای پروژه بهنگام‌سازی سند ملی آب شامل شرح خدمات کلیه زیر پروژه‌ها، مکاتبات صورت گرفته و صورتجلسات جمع‌آوری شده گردآوری و سازماندهی شدند. تمام گزارش‌های گردآوری شده شده در مورد خاک و گیاه اسکن شده و به صورت یک کتابخانه الکترونیکی گردآوری شدند. در مورد اطلاعات هواشناسی هم به همین صورت بود. در این راستا فعالیت‌های متعدد دیگری نیز انجام شد از جمله کدگذاری محصولات برای ورود اطلاعات در سامانه، تعیین ترکیب کشت کشور، محاسبه سطح زیر کشت‌ها و … کلیه این موارد در قالب گزارشات مختلف مستند، سازماندهی و نگهداری شد. نتیجه مجموعه اقدامات انجام شده منجر به تهیه سامانه محاسباتی نگاه یا نیاز خالص آبیاری گیاه شد. این سامانه دارای ۳ پایگاه داده هواشناسی، خاک و گیاهی و سامانه محاسباتی نیاز خالص آبیاری گیاه است. در صفحه اصلی سامانه که انشاالله بعد از  انجام اقدامات ضروری وکسب مجوز تحت وب قرار خواهد گرفت، امکان دریافت نظرات بهره‌برداران سامانه قرار داده شده است. همچنین نسخه انگلیسی این سامانه نیز تهیه شده است تا برای بهره‌برداراني كه فارسی زبان نیستند قابل استفاده باشد. بعد از انجام همه اقدامات و طراحی سامانه، این سامانه اجرا شد و نتایج محاسبات انجام شده به صورت خروجی سامانه دریافت گردید. در گام نخست خروجی‌های این سامانه با خروجی‌های نرم‌افزار NETWAT مقایسه شده و نتایج آن مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت. بعد از انجام اصلاحات در مراحل مختلف هر بار خروجی­های سامانه دریافت و نتایج برای محصولات مختلف و در دشتهای مختلف مورد مقایسه قرار گرفت.

سامانه حاضر سامانه­ای گسترده و پیچیده است و برای این که استفاده از آن برای کاربران عادی ساده باشد، نتایج این سامانه در یک سامانه دیگر تحت عنوان کتاب الکترونیک نیاز خالص آبیاری گیاه (نگاه 1) نیز قرار داده شده است. 

در ادامه جلسه خانم دکتر نحوه استخراج اطلاعات برای 3 بانک اطلاعاتی هواشناسی، خاک و گیاهی و نحوه دریافت خروجی نیاز خالص آبیاری گیاه را در سامانه به نمایش گذاشتند تا حضار با نحوه کار با سامانه آشنا شوند. 

ایشان در توضیح این سامانه اضافه کردند: بانک اطلاعات هواشناسی ما از 3 مسیر مختلف شامل استفاده از تقسیمات سیاسی، تقسیمات هیدرولوژیکی و رسم محدوده می‌تواند اطلاعات را استخراج نموده و نهایتاً تبخیر و تعرق مرجع را به نمایش بگذارد. 

در پایگاه داده گیاهی نیز از دو طریق انتخاب دشت و شهرستان به عبارت دیگر از طریق تقسیمات هیدرولوژیکی و تقسیمات سیاسی می‌توانیم محدوده مورد نظر را انتخاب و نهایتاً اطلاعات گیاهی و منحنی رشد گیاهان را برای گیاهان مختلف را بدست آورد.

 پایگاه داده‌های خاک  نیز از دو مسیر تقسیمات هیدرولوژیکی و تقسیمات سیاسی قابل دستیابی است و می‌توان اطلاعات آن را استخراج کرد. 

در ادامه دکتر دهقانی سانیج ضمن تشکر از خانم دکتر باریکانی بابت ارائه ارزشمند خود، از حضار محترم درخواست کردند که سوال‌های خود را از ایشان بپرسند. 

یکی از سوالاتی که به تکرار مطرح شده بود این بود که روش دسترسی به این سامانه چگونه است، آیا سامانه بارگذاری شده است؟ آیا دسترسی وجود دارد یا نه؟ 

خانم دکتر در پاسخ فرمودند: سامانه در حال حاضر آماده بهره‌برداری است تنها مسئله‌ای که پس از کسب مجوز برای از وزارت متبوع وجود دارد مربوط به امنیت شبکه است بعد از ایجاد امنیت شبکه، این سامانه اصلی با حفظ سطوح کاربری مختلف برای همه بزرگواران و محققان قابل دسترس خواهد بود. اما امیدوار هستیم با کسب مجوز حداکثر تا یک ماه آینده بتوانیم کتاب الکترونیک را روی پرتابل موسسه بارگذاری کنیم. 

دکتر دهقانی سانیج گفتند: من آن موضوع را که نگاه می‌کنم بهنگام‌سازی سند ملی آب کشاورزی است در حالی که اطلاعات هواشناسی مورد استفاده تا سال ۹۶ است و این نشان می‌دهد که سند خیلی به هنگام نیست بنابراین امیدوارم که سند به زودی در اختیار استفاده کنندگان آن قرار گیرد. 

سوال دیگر اینکه: شما از منابع اطلاعاتی زیادی استفاده کرده‌اید، آیا صحت سنجی برای داده‌هایی که برداشت شده صورت گرفته یا خیر؟ 

خانم دکتر باریکانی در پاسخ گفتند: بخشی از فرایند صحت‌سنجی و بررسی نتایج در اسلایدها نمایش داده شد. شما زمانی می‌توانید داده را صحت سنجی کنید یک سری داده مرجع و قابل اعتماد داشته باشید که بتوانید داده جمع‌آوری شده با آن مقایسه کنید. با توجه به آنکه محاسبات در مقیاس دشت انجام شده است، عملاً خط مشخصی برای صحت‌سنجی تمام داده‌ها وجود نداشت لذا برای اطمینان از صحت نتایج ، آنها با نتایج سامانه NETWAT  و نتایج همین سامانه مقایسه شد. برای مثال در استان البرز خروجی محصول گندم را در دشت‌های مختلف مورد بررسی و مقایسه قرار گرفت. یا در استان اصفهان نتایج برای هر محصول در دشتهای مختلف مورد مقایسه قرار گرفت. هر جا که خروجی های خیلی بیشتر از حد متوسط یا خیلی کمتر از حد متوسط بود علت اختلاف مورد بررسی قرار گرفت. در موارد متعدد علت اختلاف به دلیل مشکلاتی بود که در داده‌های خاک وجود داشت یا به دلیل انتخاب ایستگاه هواشناسی معرف نامناسب بود و گاهي نیز اختلافاتی به دلیل ورود اطلاعات گیاهی نامناسب وجود داشت. برای مثال تاریخ کشت انتخاب شده برای محصول مورد نظر تاریخ مناسبی نبوده است. یکی از اقدامات انجام شده در راستای صحت سنجی مذاکره و برگزاری جلسات کارشناسی با خبرگان بخش در زمینه محصولات مختلف بوده است. برای مثال ما خروجی محصول گندم در چند جلسه با حضور جناب آقای مهندس اسفندیاری پور که مجری محترم طرح گندم هستند کنترل شد. برای بقیه محصولات هم به همین منوال بود. ما ادعا نمی‌کنیم که کار انجام شده بدون خطاست اما تا جایی که توانسته­ایم میزان خطا را کاهش داده­ایم. همچنین یکی از نقاط قوت کار قابلیت به روزرسانی سند موجود است. لذا در هر زمان متوجه اشتباهی در اطلاعات ثبت شده شویم اطلاعات موجود قابل تغییر و به روز رسانی است. 

مهندس دهبندی در ادامه توضیح دادند: این ۶۰۹ دشتی که خانم دکتر می‌فرمایند، در واقع ۶۰۹ محدوده مطالعاتی است که هر محدوده مطالعاتی ممکن است ۱ الی 3 دشت هم داشته باشد. بنابراین تعداد دشت‌های کشور بیش از ۶۰۹ می‌باشد. از این رو ممکن است در یک محدوده مطالعاتی 2 دشت با شرایط ارتفاعی، اقلیم یا خاک متفاوت قرار گیرند. حالا می‌خواهم بدانم که در این چنین مواقع چه کاری انجام داده‌اید؟ یا یک سری دشت‌ها هستند که خیلی بزرگ هستند مثل دشت گرگان گنبد. اینطور که من برداشت کردم کارهای شما بر اساس ایستگاه انجام شده و پهنه‌ای نبوده است و از ایستگاه به یک سطح تعمیم داده نشده یعنی یک ایستگاه برای یک دشت به عنوان معرف در نظر گرفته شده و هر چه که در این ایستگاه به دست آمده ( بارش، دما و ..) برای آن دشت در نظر گرفته شده. در  این چنین مواقع واقعاً چه کاری اتفاق می‌افتد؟ 

خانم دکتر در پاسخ گفتند: بحث شما در مورد تفاوت دشت و محدوده کشاورزی کاملاً صحیح است و مبنای کار ما همان محدوده مطالعاتی بوده است نه دشت. در مورد ایستگاه معرف باید گفت ما در هردشت فقط یک ایستگاه معرف انتخاب نکرده‌ایم و بسته به موقعیت دشت و ایستگاههای هواشناسی دو، سه یا چهار ایستگاه معرف ممکن است انتخاب شده باشد که معرف مناسبی برای دشت باشند. در واقع هرچه گستره دشت‌ها بیشتر بوده تعداد ایستگاه‌های معرف هم بیشتر است و بر اساس پهنه عمل شده است. در خصوص بحث دیگری که فرمودید برای مناطقی که ما ایستگاه هواشناسی نداشتیم (در جنوب شرق کشور این مشکل را زیاد داشتیم) تلاش شد تا با توجه به نقشه تقسیم‌بندی اقلیمی تهیه شده ایستگاه‌هایی انتخاب شود که شرایط اقلیمی مشابهی با دشت مورد بررسی داشته باشند. این ایستگاهها در کمیته فنی و با نظر کارشناسان مرکز و استان انتخاب شده­اند. 

سوال دیگر این بود که شما وقتی می‌خواهید نیاز آبی را برآورد کنید امکان انتخاب سیستم آبیاری هم هست مسائل این است که آیا راندمان آبیاری در این محاسبات دیده شده است یا خیر؟ 

خانم دکتر در پاسخ گفتند: در حال حاضر در این سامانه‌  راندمان را دیده نشده است و نیاز خالص آبیاری محاسبه می­شود. ولی برای بحث مصرف آب کشاورزی هم راندمان و هم کم آبیاری باید در نظر شود. در این سامانه صرفاً محاسبه نیاز خالص آبیاری مد نظر بوده است. 

دکتر دهقانی سانیج گفتند:  در ارائه سامانه جایی بود که امکان انتخاب سیستم آبیاری وجود داشت آن مورد برای چیست؟

خانم دکتر در پاسخ گفتند: پیش فرض سیستم آبیاری در سامانه نشتی- غرقابی در نظر گرفته شده است. این امکان فراهم شده که در آینده امکان انتخاب سیستم آبیاری هم وجود داشته باشد، ولی در حال حاضر این امکان وجود ندارد. 

سوال دیگر اینکه آیا برنامه‌ریزی کرده‌اید که بتوانید این سامانه را به مروجان پهنه آموزش دهید یا خیر؟

خانم دکتر فرمودند: سامانه از نظر فنی به گونه‌ای طراحی شده که در طرح توسعه حتی روی تلفن همراه هم قابل نمایش است. ما امیدواریم به مرحله‌ای برسیم که مروجان پهنه هم بتوانند از این سامانه استفاده کنند ولی این نیازمند این است که وزارت خانه همکاری لازم را با ما داشته باشد از نظر ما این امکان فراهم است.  

سوال دیگر این است که بحث آب در کشاورزی با کیفیت آب مرتبط است آیا مبحث کیفیت در کارهای شما دیده شده است یا خیر؟

خانم دکتر پاسخ دادند: در حال حاضر خیر 

دکتر دهقانی سانیج پرسیدند: آیا نیاز آبی در مورد محصولات گلخانه‌ای در این سند دیده شده است یا خیر؟ 

خانم دکتر در پاسخ گفتند: خیر، برای محیط‌های گلخانه‌ای نیاز آبی در این سند دیده نشده است. 

آقای دکتر دهقانی سانیج ادامه دادند: شما نقشه‌ای را نشان دادید که قاعدتا آن نقشه را برای الگوی کشورهای مختلف دارید که در مورد نقشه گندم بود در کل کشور، من فکر می‌کنم این نقشه ممکن است برای کسانی که با الگوی کشت آشنا نباشند یک مقدار گمراه‌کننده باشد ، به نوعی شما در نقشه نشان داده‌اید که در همه جای کشور ما گندم کشت می‌کنیم. در صورتی که می‌دانیم در خیلی از مناطق کویری ما کشت گندم نداریم و شما برای آن اطلاعات ارائه دهید. حقیقتا این را به عنوان یک خطا می‌بینم که لازم به توضیح است.

خانم دکتر در پاسخ گفتند: این نقشه صرفاً مربوط به محاسبات و کنترل‌هایی است که ما خودمان در سیستم انجام داده‌ایم. در واقع این نقشه به ما به عنوان کنترل‌گر سیستم نشان می‌دهد که نتایج محاسبات برای دشت‌های مختلف به چه صورت است. و این را هم عرض کنم که بنده در خاطرم نیست نقشه‌ای که در اسلاید نمایش داده شد مربوط به خروجی چندم سامانه است و نقشه ارائه شده صرفا برای نمایش یکی از روشهای مقایسه نتایج بود. ما برای کنترل اطلاعات و نتایج تا به حال ۲۴ خروجی از این سامانه گرفته‌ایم و اطلاعات را باهم مقایسه کردیم. 

مهندس دهبندی پرسیدند: چرا از RS برای تهیه نقشه کاربری اراضی استفاده نشد؟از جداول شهرستانی و استانی سطح و نوع کشت واقعاً نمی‌توان نقشه درستی را ارائه داد و این نقشه باید تدقیق شود.

خانم دکتر در پاسخ فرمودند: برای سطح و نوع کشت با فرمایشات آقای مهندس موافق هستم. اما با توجه به اینکه کار ما در سطح ملی بوده همچنین با توجه به نیازی که احساس می‌شد و امکاناتی که ما در اختیار داشتیم از نظر ما بهترین و سهل الوصول ترین راه همین بود که به این صورت یک برآورد اولیه از سطح زیر کشت محصولات کشاورزی در دشت‌ها به دست آوریم، مطمئناً این برآورد با مقدار واقعی متفاوت است و من امیدوار هستم این اطلاعات در اختیار محققان و اندیشمندان ما قرار بگیرد و آن ها بتوانند روش‌های مناسب‌تری ارائه دهند.

خانم دکتر زهرایی در جمع بندی پایانی ضمن تشکر از خانم دکتر باریکانی بابت ارائه این سامانه ارزشمند ادامه دادند: متاسفانه در کشور توجه کافی برای ایجاد زیرساخت‌های نرم‌افزاری برای پردازش اطلاعات پایه ای که در فعالیتهای مدیریت و برنامه‌ریزی مورد نیاز است، نداریم و خوشبختانه فکر می‌کنم این کار یکی از قدم‌های ارزشمندی است که برداشته شده است به همان طور که می بینید درخواست برای دسترسی به این سامانه بسیار زیاد بوده است از شما خواهشمندم به همکاران ذی‌مدخل این موارد را اطلاع دهید که هم بدنه اجرایی بخش آب و هم کارشناسان مختلف فعال در حوزه آب، احساس نیاز می‌کنند که بتوانند به این سامانه دسترسی داشته باشند. 

آقای مهندس ذبیحی نیز در تکمیل مطالب ارائه شده فرمودند: در مورد مطلبی که سوال آقای دکتر دهقانی سانیج در مورد نقشه نیاز خالص آبیاری برای محصول گندم، لازم است که بگویم ما باید یک تعریف از ترکیب کشت داشته باشیم . ترکیب کشت در این جا بیانگر این است که یک محصول که قبلاً یا در حال حاضر و یا حتی در آینده امکان کشتش فراهم شود در نظر گرفته شده است. مادر محاسبه نیاز خالص آبیاری خود را موظف کردیم اگر در آینده قرار است محصولی در این جا کشت شود نیاز خالص آبیاری آن را نیز در نظر داشته باشیم.

آقای دهبندی ضمن تشکر از کار خوبی که انجام شده تاکید داشتند بر تلاش برای در دسترس قرار گرفتن این اطلاعات. مورد دیگر اینکه درباره همه این کارها به صورت پایه‌ای باید بدانیم در چه سطحی چه کشتی وجود دارد که این از روی جداولی که شهرستانی و استانی تهیه می‌شود قابل تشخیص نیست. در حال حاضر در وزارت نیرو اطلاعات شما را در دو قسمت می‌توانیم استفاده کنیم یکی در صدور پروانه بهره‌برداری از چاه‌ها است که ببینیم چقدر آب سبز یا باران مفید بوده که مابه تفاوت آنرا از طریق چاه آب آبیاری و بر اساس پروانه به کشاورز بدهند و یکی هم استفاده که در بیلان برای برآورد مصارف دارد و از روی سطح زیر کشت، نیاز آبی و راندمان می‌توانیم آماری را که در مورد مصارف داریم، بازبینی و کنترل کنیم. اگر سطح زیر کشت‌ها، نوع کشت و یا کشت مجدد در همین نقشه‌های کاربری اراضی شما آورده شود ، ما در بیلان آب برای برآورد مصارف می‌توانیم، استفاده‌های مفید از آن انجام دهیم.  

دکتر دهقانی سانیج به عنوان سخن پایانی فرمودند: امیدوارم سامانه شما در آینده‌ای نزدیک به بقیه سامانه‌ها وصل شود مثل سامانه هواشناسی کشور، که آن وقت بتوانیم از آن به عنوان سند بهنگام نام ببریم که اطلاعات آن به روز باشد. 

با توجه به پایان زمان جلسه تعدادی از سوالات بدون پاسخ ماند که خانم دکتر باریکانی بعد از اتمام جلسه به صورت خلاصه پاسخ های زیر را برای موارد مذکور ارائه نمودند:

1. آیا محاسبه و برآورد بارندگی، دما، تبخیر و تعرق واقعی و باران موثر( آب سبز) بصورت نقطه ای در محل ایستگاهها صورت گرفته و یا با استفاده از روشهایی از داده های ایستگاه نقشه های منحنی های هم ارزش تهیه شده و اطلاعات از نقطه به سطح تعمیم داده شد؟ چگونگی این تعمیم ها را لطفا تشریح بفرمایید. اگر نقشه تهیه شده ، آیا امکان ارایه نقشه ها وجود دارد؟

برای هریک از دشت ها با توجه به تعداد و نوع ایستگاه های هواشناسی یک یا چند ایستگاه بعنوان ایستگاه معرف در نظر گرفته شده است. اطلاعات مورد استفاده در محاسبات برای هریک از پارامترها هواشناسی مربوط بهمیانگین تعداد ایستگاه های انتخاب شده می باشد لذا اگر یک ایستگاه به عنوان ایستگاه معرف برای دشت انتخاب شده باشد پارامتر مربوط به نقطه ای است که ایستگاه هواشناسی مستقر می باشد و در غیر اینصورت متوسط ایستگاه ها لحاظ شده است.

• تحلیل ها و محاسبه بارندگی، دما و تبخیر و تعرق واقعی در چه مقیاس زمانی (روزانه،ماهانه ، سالانه) و برای چه دوره شاخص آماری انجام گردید؟

داده های موجود در مقیاس زمانی روزانه و ماهانه و سالانه موجود بوده و برای دوره شاخص یکساله، 5 ساله، ده ساله، 20 ساله و 30ساله می توانند در محاسبات لحاظ شوند.

• در محدوده هایی که دارای بیش از یک دشت با شرایط آب و هوایی و نوع کشت کاملا متفاوت هستند، چگونه اقدام شده است؟ چون اعلام شده نیاز آبی برای 609 محدوه مطالعاتی ارایه شده است.

منظور از دشت همان 609 محدوده مطالعاتی وزارت نیرو بر اساس تقسیم بندی تماب است، لذا شرایط آب و هوایی و اقلیم یک محدوده مطالعاتی در نظر گرفته شده است

• شرایط دشت و ارتفاعات در هر محدوده مطالعاتی بسیار متفاوت است( از نظر نوع و میزان بارش، دما، تبخیر و تعرق ، الگوی کشت، روش آبیاری) ، اگر بر اساس اطلاعات ایستگاه ، پهنه بندی صورت نگرفته باشد، ارایه یک رقم نیاز آبی در سطح محدوده مطالعاتی ، رافع مشکلات نخواهد بود. این مشکل برای دشتهای بسیار وسیع و یا محدوده های مطالعاتی فاقد ایستگاه، حاد تر خواهد بود.

پاسخ به این سوال قبلا ارائه شده است. لیکن در تکمیل موارد مطروحه یادآور می شود در انتخاب ایستگاه معرف 12 پارامتر در نظر گرفته شده است. یکی از پارامترها واقع شدن ایستگاه در اراضی کشاورزی و نه در ارتفاعات بوده است. در دشت هایی که تعداد ایستگاه ها زیاد بود نیز به کیفیت اطلاعات ایستگاه ها و محل قرار گرفتن ایستگاه ها توجه شده است

• برای تعیین و برآورد میزان باران مفید(آب سبز) در دوره های نیاز آبی گیاه، چگونه اقدام شده است؟ ( از تفاضل نیاز آبی کل و آب سبز، میزان آب آبیاری بدست می آید که برای وزارت نیرو این حجم اخیر – حجم آب آبیاری مورد نیاز – حایز اهمیت است)

در محاسبه بارش موثر از روش فائو استفاده شده است

• آیا آب سبز برای سال تر، سال خشک و سال متوسط جداگانه محاسبه شده است؟ اگر خیر، پس حجم آب آبیاری هم برای سالهای فوق قابل برآورد نخواهد بود.

در پیش فرض نرم افزار این محاسبه بر اساس سال نرمال محاسبه شده است اما این قابلیت در سامانه دیده شده است که محاسبات برای سالهای تر و خشک به صورت جداگانه انجام شوند.

• با توجه به اینکه آمار سازمان هواشناسی به میلادی و آمار وزارت نیرو به سال شمسی ارایه میشود، آیا برای یکنواخت کردن سری زمانی داده ها در پایگاه داده، اقدام خاصی صورت گرفت؟

بله تبدیل صورت پذیرفته است.

• با توجه به اینکه نوع و سطح زیرکشت در فرایند تهیه سند ملی آب کشاورزی، بسیار حایز اهمیت است، تهیه نقشه کاربری اراضی و یا تعیین سطح زیرکشت بر اساس جداول شهرستانی جهاد کشاورزی برای سطح محدوده های مطالعاتی با خطای زیادی همراه است. چرا از امکانات RS برای تهیه این اطلاعات استفاده نشد؟

در راستای همین طرح، تفاهم نامه همکاری بین وزارت جهادکشاورزی و سازمان فضایی برآورد سطح زیرکشت با استفاده از تصاویر ماهواره منعقد شده و از امکانات آر اس در تعیین طول دوره رشد گیاه استفاده شده است. در مرحله محاسبه نیاز خالص آبیاری نیازی به برآورد سطح زیرکشت نیست. لیکن در مراحل بعدی و برای محاسبه آب مصرفی این برآورد مورد نیاز است. ل با توجه به اینکه سطح زیر کشت هرساله متفاوت می باشد برآورد سطح زیرکشت محصولات به تفکیک دشت براساس آمار اعلام شده مرکز فناوری اطلاعات وزارت جهاد کشاورزی می باشد.

• آیا امکان دسترسی به پایگاههای داده های هواشناسی، خاک و گیاه با رعایت ضوابط و امنیت ، فراهم خواهد شد؟

ان شالله بله

1. فرایند بهنگام سازی سند ملی آب کشاورزی( با توجه به اینکه از آمار منتهی به سال 2016 استفاده شد) چگونه خواهد بود؟ در چه بازه های زمانی اقدام خواهد شد؟

در صورت تامین منابع مالی مورد نیاز و یا توافق وزارت جهادکشاورزی با سازمان هواشناسی برای دریافت داده های هواشناسی، به محض دریافت اطلاعات جدید، در بازه زمانی حداکثر یک هفته­ای اطلاعات سامانه بهنگام سازی شده و خروجی­ها براساس اطلاعات جدید خواهد بود.

1. آیا بر اساس یافته های سند ملی آب کشاورزی ( نیاز آبی گیاه، سطح زیر کشت، نوع کشت، مصرف در هکتار، راندمان) میتوان برآورد قابل قبولی از حجم برداشت آب در بخش کشاورزی در هر محدوده مطالعاتی بدست آورد؟

بله