دهمین نشست از سلسله نشست‌های مجازی سمپوزیوم ملی مسائل حل نشده بیلان آب کشور با عنوان بررسی تجارب «مدیریت داده‌ها و تدوین بیلان آب» در آمریکا یکشنبه مورخ 21 آذر ماه ۱۴۰۰ در ساعت 10 الی 11:30 با حضور 80 شرکت کننده به صورت مجازی برگزار شد.

دکتر شفیعی با معرفی نشست‌های سمپوزیوم و اهداف آن، نشست دهم را تحت عنوان بررسی تجارب مدیریت داده‌ها و تدوین بیلان آب در آمریکا، با معرفی اولین سخنران آغاز نمودند. 

آقای مهندس بهروز اعتباری کارشناس ارشد آب زیرزمینی از دانشگاه شهید بهشتی که حدود ۱۰ سال در مجموعه‌های وزارت نیرو، شرکت مدیریت منابع آب و شرکت‌های آب منطقه‌ای کشور مشغول فعالیت بودند در حال حاضر حدود ۱۰ سال می‌شود که در کشور آمریکا در بخش مربوط به اداره توسعه پایدار آب‌های زیرزمینی در دپارتمان منابع آب کالیفرنیا، مشغول به کار هستند.  

آقای مهندس اعتباری ارائه خود را در مورد مجموعه کارهایی که در کالیفرنیا انجام می‌شود آغاز کردند: ابتدا می‌خواهم یک مروری بر مدیریت داده‌ها در آمریکا و به خصوص در کالیفرنیا داشته باشم که در کالیفرنیا دسترسی به داده‌ها چگونه است. 

1- دسترسی عمومی به داده‌ها : این دسترسی به صورت کدهای دستوری ( مانند R & Python) می‌باشد

2- اندازه‌گیری در محل (in-site measurement)

• اندازه‌گیری موردی (مانند داده‌های مرتبط با چاه‌ها)
• سری زمانی داده‌ها ( به صورت دوره‌ای و پیوسته)

3- سنجش از دور: مبتنی بر محاسبات در فضای ابری و GEE  (Google Earth Engine)

در دسته‌بندی دیگری داده‌ها به صورت زیر اندازه‌گیری می‌شوند:

1- هیدرومتری (streamflow measurement): اهمیت استفاده از ایستگاه‌های موقت و تولید داده‌های رستری

2- اندازه‌گیری سطح آب زیرزمینی (GW table)

• اندازه‌گیری به صورت مستمر ( توسط USGS و دولت فدرال)
• اندازه‌گیری توسط سازمان آب منطقه‌ای به صورت مستمر (DWR)
• ‌اندازه گیری‌های موردی (County)
• اندازه‌گیری‌های توسط دانشگاه‌ها

3- سنجش از دور: توسط NASA، USGS، USDA 

رویکرد کلان در تدوین بیلان و مدل در ایالت کالیفرنیا یک پیش‌نویسی است که بر اساس آن بیلان تهیه می‌شود و این به کلیه ارگانهای دیگر کمک می‌کند چرا که این جا بر خلاف ایران که وزارت نیرو متولی محاسبه و انتشار گزارش‌های بیلان است، گزارش‌های بیلانی برای هر شهرستان و خود آن شهرستان باید پلان‌های آینده‌اش را ارائه دهد. در واقع هر شهرستان باید از این پیش‌نویس که استانداردهایی در آن مشخص است استفاده کند و گزارش بیلان خود را تهیه کند. این رویکرد کلی به شرح ذیل است:

الف-مراحل انجام و راهنمای بیلان

انجام محاسبات در ۳ سطح:

• بیلان رطوبت خاک (Land system)
• سیستم آب سطحی (Surface water system)
• سیستم آب زیرزمینی (Ground water system)

ب- انجام سناریو های وضعیت بیلان در آینده بر اساس شرایط اقلیمی و تنش

• با هدف ایجاد شناخت در مدیران و برنامه ریزان

ج- استفاده از شاخص‌های مختلف برای برنامه‌های توسعه پایدار آب زیرزمینی (مانند گزارش ممنوعیت در ایران)

د- رویکرد مشارکتی در تدوین بیلان در هر محدوده توسط بهره‌برداران (Bottom-up approach)

شاخص‌هایی که در اینجا مدنظر گزارش‌های ممنوعیت یا گزارش‌های GSP است، همان طور که پیشتر فرق آن را با گزارش‌های ممنوعیت در ایران گفتم، بر خلاف ایران که شما یک بیلان تهیه می‌کنید و چندین گراف در مورد افت سطح آب زیرزمینی ارائه می‌دهید، اینجا افت آب زیرزمینی یک شاخص از 6 شاخص است و شاخص‌های دیگر از قبیل نشست زمین و شبکه اندازه‌گیری را نیز باید ارائه دهد. 

شاخص بعدی هجوم آب شور دریا هست برای مثال جاهایی مثل آمل یا بابل در ایران به همین جا در لس آنجلس که در مجاورت اقیانوس آرام قرار دارد پدیده هجوم آب شور در اثر برداشت آب شیرین ممکن است رخ دهد. چهارمین شاخص هم کاهش ذخیره آبخوان است. خشک شدن رودخانه‌ها و دریاچه‌ها شاخص پنجم است که جاهایی که چاه‌های آب زیرزمینی با پمپاژ بیش از حد فشار زیادی به آبخوان وارد می‌کنند و در جاهایی که این ارتباط به صورت مستقیم است، ارتباط هیدرولیکی مستقیم بین رودخانه‌ها و سفره‌های آب زیرزمینی باعث می‌شود که برداشت از یک چاه گاهاً سطح آب یک رودخانه را پایین بیندازد یا حتی آن را خشک کند. این‌ شاخص در کالیفرنیا برای بررسی حقابه‌های زیست محیطی بسیار حائز اهمیت است. شاخص ششم تقلیل کیفیت آب زیرزمینی است. 

پیش نویس توسعه منابع آب به صورت کتابچه راهنمای توسعه بیلان وجود در کالیفرنیا وجود دارد. بیلان به دو صورت دستی و عددی در آن ارائه شده است راهنمای آن را آقای مهندس پشتوان توضیح خواهند داد.

در اینجا بیلان سه نوع دارد شامل:

• بیلان آب زیرزمینی
• بیلان منطقه مزرعه
• بیلان آب سطحی

پلتفرم هایی که در آن گزارش‌های آب زیرزمینی و GSP را می‌توانیم دانلود کنیم شامل:

• پورتال توسعه پایدار آب‌های زیرزمینی و حد آبخوان‌ها و پلتفرم بارگزاری گزارش بیلان به تفکیک مرز آبخوان ( مشابه گزارش ممنوعیت در ایران) 

آدرس: https://sgma.water.ca.gov/portal/

معرفی پایگاه داده‌های پایه و مدل در آمریکا در تهیه بیلان 

یک بخشنامه‌ای را دولت فدرال آمریکا در واشنگتن تصویب کردند که بر طبق آن تمام دیتا ها باید به صورت مجانی در اختیار عموم قرار بگیرد حتی اگر کاغذی باشد یا به صورت pdf یا به صورت تکست . 

تنها اطلاعاتی از قبیل نام، آدرس، کد ملی، شماره گواهینامه رانندگی، شماره پاسپورت و حساب بانکی اطلاعات شخصی شمرده می‌شوند. 

داده‌های مورد نیاز برای مطالعات هیدرولوژیکی شامل:

• داده‌های هواشناسی ( NOAA, MODIS)
• شبکه داده‌های هواشناسی (PRISM, NASA)
• جریان‌های رودخانه‌ای (Federal USGS, California DWR)
• نقشه‌های زمین شناسی، نقشه‌های توپوگرافی و … 
• پوشش زمین (در سرتاسر کشور، نقشه کاربری اراضی در کالیفرنیا)
• گزارش‌های پمپاژ( گزارش‌های پمپاژ محلی، نقشه‌برداری کاربری اراضی و محصولات زراعی و DDW)
• گزارش‌های اجرا و تکمیل چاه 
• تابش خورشیدی و مجموعه داده‌های تبخیر و تعرق
• مصارف شهری و صنعتی، آب بازیافتی
• رهاسازی مخزن (USACrop) و انحرافات ( SWRCB و تقسیم حقوق آب)
• فرونشست زمین (INSAR imagery, land station, GPS station)

از سایت Climate Data, NOAA برای دسترسی به داده‌های دما و بارش کمینه و بیشینه ایستگاه‌ها استفاده می‌شود. 

موقعیت ایستگاه‌ها و اندازه‌گیری دبی رودخانه‌ها از سایت USGS، یک سری اطلاعات پردازش شده دما و بارش کمینه و بیشینه، در واقع داده‌های شبکه‌ای شده دما و بارندگی (روزانه، ماهانه) در سایت PRISM به صورت رایگان موجود است. 

نقشه‌های زمین‌شناسی در مقیاس‌های مختلف به صورت رایگان و به صورت pdf است مگر اینکه دقت آن ۲۴۰۰۰ شود که در این دقت شما می‌توانید اسکرین شات بگیرید و آن را تکه تکه کنار هم بچسبانید یا اگر آن را به طور کامل خواستید باید برای آن پول پرداخت کنید. چون بعضی شرکت‌های خصوصی مقیاس‌های دقیق تر را انجام داده‌اند و برای تهیه آن نیاز به پرداخت هزینه است ولی بقیه موارد به صورت رایگان موجود است. 

کلیه داده‌های رواناب،‌ تبخیر، بارندگی، داده‌های اقلیمی، داده‌های هیدرولوژی و … را می‌توانید در وب سایت California Data Exchange Center دانلود کنید حتی شما می‌توانید داده‌های فدرال USGS را اینجا ببینید. 

داده‌های دیگری از قبیل اندازه‌گیری آب‌های زیرزمینی که مخفف آن OSWCR است، Well- log و E- log ها به صورت فایل pdf مربوط به خود چاه‌های دپارتمان Water resources و یک مقداری از آنها مربوط به شرکت نفت است که از سایت شرکت نفت برداشت می‌شود. 

در اینجا اندازه‌گیری‌های آب زیرزمینی به دو صورت تناوبی یا پیوسته صورت می‌گیرد که اندازه‌گیری پیوسته مربوط به دیتالاگرها است اندازه‌گیری تناوبی توسط USGS و گاهی هم ممکن است خود فرمانداری‌ها و یا شهرداری‌ها این اندازه‌گیری را انجام دهند.

یک وب سایت دیگر به اسم Groundwater Monitoring (CASGEM) می‌توانید کل داده‌ها را دانلود کنید اما خواندن این داده‌ها با استفاده از نرم افزار Python امکان پذیر است. 

یک پرتال دیگری (SGMA Data Viewer, Depth Contour) هست برای بیلان آب، نشست زمین، کیفیت آب و … و شما می‌توانید نتایج نامطلوب که با استفاده از آنها یک دشت ممنوع می‌شود را از این پرتال استخراج کنید. 

eWRIMS- Public Data Access Menu یک پلتفرم جهت بارگزاری دیورژن‌ها (جایی که آب را از رودخانه منحرف و به مزرعه منتقل می کند) از آب‌های سطحی به مزارع و … است. 

اطلاعات مربوط به ایستگاه‌های تبخیر و تعرق و پایگاه داده‌های روزانه و ماهانه در وب سایت CIMIS قرار دارد که توسط دانشگاه UC Davis نگهداری آن را انجام می‌دهد. که با استفاده از روش پنمن مانتیث اصلاح شده، تصاویر ماهواره‌ای و تشتک تبخیر، داده مورد نظر را به صورت روزانه یا ماهانه می‌توانید دریافت کنید. 

نقشه‌های کاربری اراضی با تأخیر ارائه می‌شود ( تاخیر یک ساله) بدن این است که هماهنگی‌ها و بازدیدهای زمینی به طول می‌انجامد و تا نقشه‌ها تهیه شود و آن‌ها را به ما بدهند و آن را بارگذاری کنیم روی وبسایت، زمان‌بر می‌شود. 

در جمع بندی این ارائه در مورد تفاوت‌های تدوین بیلان آب در ایران و آمریکا می‌توانم بگویم: 

• پایگاه‌های اطلاعات اقلیمی – رواناب سطحی- کاربری اراضی- پوشش گیاهی- در دسترس عموم می‌باشد و با استفاده از رابط گرافیکی- درگاه آنلاین تعاملی و برنامه‌های R و Python قابل دانلود می‌باشد.
• پیش‌بینی شرایط آینده بیلان بر اساس سناریوهای اقلیمی ( تا ۵۰ سال آتی) نیز انجام می‌شود. 
• محاسبات و نتایج بیلان در سه سطح ( سطحی، زیرزمینی و مزرعه) تدوین و گزارش می‌شود.
• پایگاه‌های اطلاعات سنتز شده برای محاسبات و گزارش‌های مولفه‌های بیلان در دسترس عموم می‌باشد.
• رویکرد مشارکتی پایین به بالا نقش مهمی در تدوین بیلان و ممنوعیت دارد.
• ۶ شاخصی که قبلاً عنوان شد اهمیت ویژه‌ای در ارائه وضعیت منابع آب بر اساس نتایج بیلان دارند ( Water quality, see water intrusion, land subsidence, and steam flow depletion, GW level decline)
• در محاسبات بیلان آب زیرزمینی از پکیج‌های مدل‌سازی IWFM, MF- OWHM, GSFLOW نیز استفاده می‌شود و به جای رژیم پایدار مدل‌سازی باید برای رکوردهای تاریخی حداقل ۳۰ سال گذشته انجام شود. 
• تهیه بیلان بر اساس مدل
• استفاده از شبکه نرم تر در مدل‌سازی در بعد عمقی و اعمال تغییرات هدایت هیدرولیکی در عمق
• استفاده از پکیج small watersheds بجای GHB برای تخمین rim inflows (MFR 

در ادامه آقای مهندس حمید پشتوان به معرفی اجمالی راهنمای تهیه بیلان آب ( توسط دپارتمان منابع آب کالیفرنیا، فوریه 2020) پرداختند:

این کار سال گذشته با تصمیم مدیر وقت دفتر مطالعات آب و آبفا به فارسی ترجمه شد در حال حاضر در دست نهایی سازی قرار دارد و بنده در این پروژه مشارکت داشتم و فکر می‌کنم تا پایان سال کار نهایی سازی آن انجام شود. 

قبل از این که توضیح بیشتری در مورد خود راهنما بدهم شاید بد نباشند فضایی را ترسیم کنم که بیلان آب در کالیفرنیا را نشان بدهد:

الزام قانونی تهیه بیلان آب

• قانون آب کالیفرنیا (California Water Code) تهیه بیلان آب را برای حسابداری بهتر آب ورودی و خروجی در محدوده مورد نظر الزامی ساخته است.
• در مقررات برنامه پایداری آب زیرزمینی، که پیرو قانون مدیریت پایدار آب زیرزمینی کالیفرنیا (SGMA) تنظیم شد، الزام شده است که تمام حوضه‌های آب زیرزمینی اولویت زیاد و متوسط در کالیفرنیا باید برنامه پایداری آب زیرزمینی را تهیه کنند که (… باید شامل بیلان آب حوضه و حسابداری و ارزیابی حجم کل سالانه آب زیرزمینی و آب سطحی که به حوضه وارد شد و از آن خارج می‌شود، از جمله، شرایط تاریخی، کنونی و پیش‌بینی شده بیلان، و تغییر در حجم آب ذخیره شده باشد). 
• لایحه ۱۶۶۸ مصوبه سال ۲۰۱۸، برنامه‌های مدیریت آب کشاورزی را به گنجاندن ( بیلان سالانه آب بر پایه کمی‌سازی تمام مولفه‌های جریان ورودی و خروجی برای محدوده زیر پوشش تامین‌کننده آب کشاورزی) ملزم می‌کند.

بنابراین بیلان آب در کالیفرنیا یک جایگاه قانونی سابقه‌داری دارد البته الزام قانونی تنها بهانه برای تکمیل تهیه آب نیست و پر واضح است که مدیریت آب زیرزمینی همواره بر بیلان آب تکیه دارد و بدون آن بی معنا خواهد بود. 

در ادامه از جنبه‌ای که بیلان آب جایگاه مهمی در برنامه‌ریزی‌های اخیر آب زیرزمینی پیدا کرده مختصری در مورد قانون مدیریت پایدار آب زیرزمینی، مصوب سال ۲۰۱۴ صحبت می‌کنم. 

• قانون مدیریت پایدار آب زیرزمینی کالیفرنیا که به اختصار، SGMA (سیگما) شناخته می‌شود، در سال ۲۰۱۴ در بحبوحه خشکسالی ۵ ساله کالیفرنیا از سال ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۶ به تصویب رسید.
• برنامه‌های پایداری آب زیرزمینی: حوضه‌هایی که اولویت بالا و متوسط دارند، ملزمند برنامه پایداری آب زیرزمینی را به وزارتخانه منابع آب ارائه نمایند و هر ۵ سال، برنامه را بازنگری کنند تا میزان تحقق پایداری برای حوضه مورد نظر مشخص شود. حوضه‌هایی که در وضعیت اضافه برداشت بحرانی قرار داشتند، ملزم شدند تا ۳۱ ژانویه ۲۰۲۰، برنامه پایداری آب زیرزمینی را ارائه نمایند و تا سال ۲۰۴۰، به پایداری آب زیرزمینی دست یابند، دیگر حوضه‌هایی که اولویت بالا و متوسط دارند، باید تا ۳۱ ژانویه ۲۰۲۲، برنامه را به تصویب برسانند و تا سال ۲۰۴۲ به پایداری آب زیرزمینی دست یابند. 

در مورد خود راهنما لازم است بدانیم که مشارکت کنندگان در تهیه راهنما چه عناصری بودند:

میدان دار اصلی خود دپارتمان منابع آب بوده با همکاری یک شرکت خصوصی به نام Woodard and curran، کمک‌های دیگری از سایر نهادها هم بوده به ویژه شورای کنترل منابع آب ایالت کالیفرنیا که یک دستگاه دولتی نظارتی است و ماموریت آن بحث کیفیت آب است ولی اختیاراتی گسترده‌ای دارد، دانشگاه کالیفرنیا و شعبات مختلف آن نیز همکاری داشتند و خود سازمان زمین شناسی آمریکا. 

قبل از تدوین نهایی این راهنما به صورت آزمایشی یا پایلوت در دو حوضه به کار گرفته شده و نتایج آن به نهایی کردن کار کمک کرده است. به موازات انجام مطالعات پایلوت یک کار آسیب شناسی هم انجام شده و نمونه اشکالات شناسایی شده در بحث آب زیرزمینی به شرح ذیل است:

• ناهمخوانی تعاریف 
• حسابداری غیر استاندارد
• مستند‌سازی ضعیف 

بر این اساس این راهنما تدوین شد و من فهرست مطالب این راهنما و این که در هر فصلی به چه مطالبی پرداخته شده در جدول تهیه کردم . به طور کلی محتویات را در چهار بخش می‌توان دسته‌بندی کرد. که فصل‌های اول و دوم مفاهیم بنیادی در بیلان را پوشش می‌دهد. بخش دوم که بخش نسبتاً حجیمی در این کار است در واقع هر یک از سیستم‌هایی که سر جمع آنها بیلان کلی آب را مشخص می‌کند به تفصیل مورد بررسی قرار داد است (مولفه‌های ورودی و خروجی، ذخیره، روش‌های برآورد و …). بخش سوم کار در قالب نمونه مطالعات case study ها عملاً استفاده از آنچه که گفته شده است را در دو رویکرد مدلسازی و غیر مدلسازی‌ای نشان می‌دهد. و در نهایت فصل پایانی که فهرست تفصیلی است از منابع داده ‌ای به همراه مشخصات آنها و دسترسی به آنها و ویژگی داده‌ها و اطلاعاتی که در هر یک از این منابع وجود دارد.

شاید یکی از نقاط قوت کاری که انجام شده این باشد که مجموعه داده‌های پراکنده مرتبط با بحث بیلان را در یک جا سازماندهی کرده است و دسترسی به آن را آسان کرده است. 

ویژگی‌ها و نوآوری‌های این کار

• نخستین راهنمای فنی تک جلدی به شمار می‌آید که به روشنی چگونگی تهیه بیلان آب را با یا بدون استفاده از مدلها توصیف می‌کند.
• نخستین بیلان کلی آب (Total water budget) با نمایش سه بعدی مولفه‌های بیلان آب و مبتنی بر تعریف پذیرفته شده واژگان از جانب دستگاه‌های گوناگون شامل دپارتمان منابع آب، شورای ایالتی کنترل منابع آب، سازمان زمین شناسی آمریکا و دانشگاهیان به شمار می‌آید که درک و تفاهم متقابل را تسهیل می‌کند.
• استفاده از فلوچارت و نمودارها (درخت تصمیم) برای بهبود گزینش رویکرد مدل‌سازی یا غیر مدل‌سازی در تهیه بیلان آب و شناخت بهتر گام‌ها و مراحل
• الگوی حسابداری بیلان آب برای سازمان‌دهی و نمایش جریانهای ورودی و جریان‌های خروجی برای سیستم اراضی، سیستم آب سطحی، و سیستم آب زیرزمینی.  
• مطالعات موردی نشان‌دهنده تهیه عملی بیلان‌های آب با مدل (رویکرد مدلسازی) و بدون مدل ( رویکرد غیر مدل‌سازی).
• نخستین فهرست منابع کلیدی داده‌های لازم، به همراه نکات و توصیه‌های عملی درباره چگونگی استفاده از منابع برای برآورد مولفه‌های گوناگون بیلان آب. 

یکسری نکات را به عنوان نکات پایانی اینجا مطرح می‌کنم که نشان بدهد چه انتظاراتی را بایستی از این کار داشته باشیم:

1- این راهنما تجویز نمی‌کند چه روش‌هایی باید به کار گرفته شود و الزاماتی را درباره چگونگی تهیه بیلان آب متناسب با مقاصد مختلف تعیین نمی‌کند،‌ بلکه فهرستی از روش‌هایی را ارائه می‌کند که می‌توان بر اساس حوضه مورد نظر، نیازها، موجودی داده‌ها و ابزارها و هزینه مورد توجه قرار داد. 

2- پیروی از روش‌های توصیف شده در این راهنما یا هر راهنمای دیگر، تضمین کننده تأیدیه برنامه پایداری آب زیرزمینی نیست.

3- بیلان آبی که با استفاده از روش‌ها و الگوهای حسابداری توصیف شده در این راهنما تهیه می‌شود، به معنای برآورده شدن الزامات دریافت مجوز نیست. ممکن است لازم باشد مطالعات دیگری انجام شود و داده‌های دیگری برای این منظور گردآوری شود.

4- ممکن است لازم باشد در تهیه بیلان آب محدوده مورد نظر، از دیگر مراجع راهنما و روش‌ها، افزون بر موارد مطرح شده در این کتاب راهنما، برای پشتیبانی تصمیم‌گیری استفاده شود. 

من به عنوان جمع‌بندی پایانی می‌خواهم این نکته را از دید خودم بگویم که همانطور که قانون سال ۲۰۱۴ چارچوبی را برای مدیریت پی‌ریزی کرده است و اختیاراتی را مطرح کرده که انعطاف بسیار زیادی را برای تصمیم‌گیری‌هایی که متولیان خواهند داشت، فراهم آورده، این راهنما نیز همین رویکرد را دارد. تصمیم‌گیری‌ها و انتخابات به عهده خود کاربران گذاشته شده تا بتوانند بر اساس شرایط این کار را انجام دهند، جزئیات فنی‌تر این راهنما مخصوصاً در مورد روش‌هایی که مطرح شده یا مولفه هایی که به عنوان جریان ورودی، خروجی یا ذخیره در نظر گرفته شدند، اینها خودش مجال دیگری می‌طلبد که ما بیشتر در مورد آن صحبت کنیم و این سلسله جلسات به این سمت برود که متناسب با بحث‌هایی که شکل می‌گیرد ما از یک الگوی این چنینی هم استفاده کرده باشیم برای اینکه یک ارزیابی از وضع موجود خودمان و احتمالاً اصلاحاتی که لازم خواهد بود برای آینده به آن دست پیدا کنیم. 

آقای دکتر شفیعی ضمن تشکر از ارائه‌های صورت گرفته در ابتدا از آقای دکتر قاسم زاده، مدیرکل دفتر داده و اطلاعات، که در این جلسه حضور داشتند، درخواست کردند که نظرات و نکات خود را در این زمینه بفرمایند. و در ادامه سایر شرکت کنندگان سوالات خود را مطرح کنند. 

آقای دکتر قاسم زاده ضمن تشکر از برگزاری این سلسله نشست‌ها، ادامه دادند: سوالی که در مورد این ارائه برای من مطرح است در مورد بحث سیستم اراضی که در روش شناسی ارائه شده بود، اگر ممکن باشد توضیح بیشتری برای داده شود که منظور از این سیستم اراضی در کنار سیستم آب‌های سطحی و زیرزمینی چیست؟ در واقع در این حوزه چه اطلاعاتی توسعه پردازش و به کار گرفته می‌شود ؟

آقای مهندس اعتباری در پاسخ گفتند: مقداری از آب‌های سطحی وقتی که از رودخانه ها منحرف می‌شوند و وارد مزارع می‌شود و چون ما زون غیر اشباع داریم و اینجا آب زیرزمینی نداریم می‌توانیم این را از پارامتر‌های بیلان مثل بارندگی، تبخیر و … منفک کنیم. مقداری از آب توسط محصولات زراعی مصرف می‌شود و مقداری تبخیر می‌شود که باز می تواند برگردد و این را می‌توانیم منفک کنیم چون اگر این را جزو آب زیرزمینی بیاوریم خطا ایجاد می‎‌کند و اگر بخواهیم جزو آب سطحی بیاوریم، مقداری از آب اینجا به مزرعه آمده و این یک تبخیر ثانویه دارد( یک تبخیر طبیعی و یک تبخیر غیر طبیعی در تابستان که ممکن است نظام تبخیر در منطقه را به هم بزند) یعنی یک جایی که مزرعه هست با یک جایی که بایر هست قطعاً تفاوت تبخیر دارد و به همین خاطر این را جدا می‌کنند تا بتوانند مقداری واقعی‌تر به دست بیاورند.

آقای مهندس طیبیان سوال کردند که کاهش باران سال‌های اخیر نسبت به متوسط بلند مدت در منطقه کالیفرنیا به چه میزان است؟ و نسبت به ایران آیا تغییرات بیشتر است یا کمتر؟ 

آقای مهندس اعتباری در پاسخ گفتند: در خصوص تغییر اقلیم در اینجا مطالعات صورت گرفته است و برای اینکه بتوانند شرایط پایه تغییرات اقلیم را مقایسه کنند، آمدند از درخت سکویا یا Redwood استفاده کردند و تنه درخت را برش می‌زنند و شرایط اقلیمی را بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ سال قبل از روی حلقه‌های تنه درخت شناسایی می‌کنند و آن را با شرایط آب و هوایی کنونی منطبق می‌کنند و به این ترتیب برای آینده مدلهایی ران می‌شود و شرایط اقلیمی را بررسی می‌کنند و در مورد این‌ها گزارش‌هایی هست که در صورت تمایل در اختیار شما قرار می‌دهم. اما من مقایسه‌ای با ایران انجام ندادم که بدانم شرایط چگونه است. 

خانم مهندس شهابی پرسیدند اندازه‎‌گیری دبی در ایستگاه هیدرومتری مشابه ایران می‌باشد؟

مهندس اعتباری پاسخ دادند: به صورت پایلوت از درون استفاده می‌شود و عمق سنجی انجام می‌دهند. مثلا شما می‌توانید در یک trip of stream با استفاده از درون‌ها حجم را به صورت دقیق تر اندازه‌گیری کنید. ولی اینجا از ترانسدیوسر استفاده می‌شود که دیتاها را بتوانند به صورت آنلاین بفرستند و شما می‌توانید به صورت روزانه از سایت USGS تمام دبی‌ها را که هم به صورت حجم هستم به صورت اشل،‌ دریافت کنید.

خانم مهندس شهابی پرسیدند: آیا آنجا حجم آبخوان را مشخص می‌کنند یا مثل ما می‌گویند ۱۰ سانتی متر یا ۲۰ سانتی متر افت اتفاق افتاده است؟ یا در حال تعادل است؟ آیا مرز تجدید پذیری و تجدید ناپذیری آبخوان مشخص است؟ در بیلانی که ما داریم ضرایب نفوذ است رواناب، نفوذ از بارش و نفوذ از کشاورزی حدوداً چند درصد است یا این که بر اساس مدل‌ها آنها را مشخص می‌کنید؟ 

آقای مهندس اعتباری پاسخ دادند: مورد آخر بر اساس مدل به دست می‌آوریم . در مورد تجدید‌پذیری، در اینجا در واقع یک threshold مد نظر قرار می‌دهند و می‌گویند اگر سطح آب پایین‌تر از آن بیفتد، شرایط بحرانی یا خیلی بحرانی در نظر می‌گیرند. و ممکن است نشست زمین اتفاق بیفتد و یا کیفیت آب شور شود و سطح آب زیرزمینی را برای آینده پلات می‌کنند. یعنی اینجوری نیست که یک گزارش بیلان بیاید و در این گزارش بیلان ببینیم در این منطقه بیلان منفی است، و بستگی به منطقه دارد که اگر کوچک باشد ممکن است پنج تا و اگر بزرگتر باشد تا ده تا چاه مشاهده‌ای به صورت نماینده باید تک تک اینها را برای افت سطح آب زیرزمینی ارائه کنند و آن threshold  را هم روی آن منعکس کنند که اگر زیر آن بیفتد، این شرایط بحرانی است و آن آب دیگر آب تجدید ناپذیر است. برای برآورد حجم آبخوان هم نیز از مدل استفاده می‌شود.

یکی از شرکت‌کنندگان پرسیدند، اگر ممکن است در مورد شبکه اندازه‌گیری سطح آب زیرزمینی،نحوه اندازه گیری، تعداد دیتالاگر چاه‌ها نسبت به اندازه‌گیری دستی توضیحی بفرمایید؟

مهندس اعتباری پاسخ دادند: این دیتالاگر‌ها را دپارتمان خودمان نصب کرده چون دولت فدرال آمده و اندازه‌گیری‌ها را به صورت دستی انجام می‌دهد وقتی که آن چاه را نصب کردند سه یا چهار لوله در یک چاه قرار دادند یا چهار تا چاه کنار هم زدند چون اینجا ۴ تا سفره است، چهارتا ترانسدیوسر نصب کردند که دیتای آن باید تبدیل شود و سطح آب از آن در بیاید. و اینها به صورت ساعتی است و چون حجم دیتاها زیاد است نمی‌تواند آن را روی وب سایت قرار دهند. و آن را به صورت روزانه خلاصه می‌کنند و میانگین ماهانه را هم در یک دیتابیس دیگر قرار می‌دهند. این شبکه چون تازه از سال ۲۰۱۰ به بعد شروع شده است، مثلاً ممکن است اگر یک آبخوان ۳۰۰ کیلومتر در ۵۰ کیلومتر داشته باشیم، ممکن است قسمت شمالی آن را با یک شبکه خوبی چاه‌ها را نصب کردند و همینطور دارند پیش می‌روند. 

یکی از شرکت کنندگان از آب منطقه‌ای ایلام پرسیدند: دوره تهیه بیلان‌ها به چه نحوه است. ما در ایران آخرین بیلانی که تهیه کردیم مربوط به ۱۰ تا ۱۲ سال پیش است. و می‌خواستم ببینم که آیا شما هر سال این بیلان را تهیه می‌کنید؟ چون ما بیشترین مشکلی که در حال حاضر داریم بحث زمان زیاد بین تهیه بیلان‌ها است.

مهندس اعتباری پاسخ دادند: دوره‌های اینجا ۵ ساله است و همانطور که گفتم دو جور گزارش است. یک گزارشی که دپارتمان ما ارائه می‌دهد که در مقیاس خیلی کوچکتری است. بر خلاف ایران که مثلاً برای پمپاژ دوتا آماربرداری داریم اینجا اینگونه نیست. ممکن است بعضی از دیتاها مثلا چاه آب شرب و شهری موجود باشد ولی دیتای چاه کشاورزی وجود نداشته باشد و آن را از روی نقشه‌های کاربری اراضی و نقشه برداری محصول این‌ها را با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای انجام می‌دهند و تمام احجام را هر ساله محاسبه می‌کنند.

یکی از شرکت‌کنندگان پرسیدند: محدودیت قانونی برداشت و بهره برداری از منابع آب در آمریکا چگونه اعمال می‌شود؟

مهندس اعتباری پاسخ دادند:‌ این‌ها را با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای رصد می‌کنند ولی در مناطق دوردست گاهاً به صورت مخفیانه برداشت‌هایی جهت کشت موقت صورت می‌گیرد و تا محیط زیست متوجه شود دیگر دیر شده و پیگیری آن واقعاً سخت است. 

آقای دکتر شفیعی گفتند انشاالله در نشست‌های بعدی بحث‌های محاسبات و فنی بیلان را مورد بررسی قرار خواهیم داد هدف ما در این جلسه بحث مدیریت داده‌ها و چگونگی انجام و به ثمر رسیدن مطالعات بیلان بوده است. 

آیا بیلان در محدوده حوضه آبریز باید باشد یا دشت؟ 

مهندس اعتباری پاسخ دادند: بستگی دارد،‌ مثلا اگر جایی باشد که هجوم می‌آورند برای کشت شاهدانه و در ارتفاعات می‌روند چاه می‌زنند، ممکن است صدها چاه غیر مجاز در ارتفاعات باشد که باعث خشک شدن رودخانه‌ها شود و ما مجبوریم در آنجا در سازند سخت هم چاه‌ها را اعمال کنیم و بیلانمان را به ارتفاعات ببندیم ولی بعضی جاها هست که ارتفاعات ما کاملا گرانیتی است و هیچ چاهی نیست. ما می‌توانیم این آب سطحی را که وارد آب زیرزمینی یا در حقیقت تشتک می‌شود، با استفاده از مدل‎‌های آب سطحی شبیه‌سازی می‌کنند و وقتی می آید وارد آب زیرزمینی می‌شود انجام ما فقط بیلان را به حوضه آبخوان می‌بندیم.

جناب داوودی از دفتر مطالعات فارس پرسیدند: دوره‌های زمانی برای تصمیم‌گیری برای بهره‌برداری در چه بازه‌ای است؟

مهندس اعتباری در پاسخ فرمودند: این‌ها بر مبنای پلن است مثلاً یک شهرداری می‌گوید ما در این شهر اینقدر رشد جمعیت داریم و بر اساس برنامه‌اش برای همان شهر می‌گوید ما اینقدر آب نیاز داریم بعد در پلن ۲۰ ساله یا ۳۰ ساله یا ۵۰ ساله بیلان را می‌دهد و مدل را ران می‌کند و در آن پیزومترهای شاخص، می‌گوید اینقدر آب زیرزمینی افت می‌کند. یعنی برنامه حداقل 20 سال آینده باید مشخص باشد. در ادامه آقای مهندس دهبندی ضمن تشکر از آقای مهندس اعتباری و درخواست از ایشان جهت همراهی در نشست‌های بعدی، جلسه دهم را به اتمام رساندند.

فايل PDF ارائه:

https://drive.google.com/file/d/1XtslkOT0XfbxtDtJzoPRVEEoE-oEzZhs/view?usp=sharing