گزارش نشست ششم سمپوزیم ملی مسائل حل نشده بيلان آب كشور تحت عنوان «چالشها و فرصتها در پایش مصارف آب صنعت»
این نشست با حضور جناب آقای دکتر مردان، سرکار خانم دکتر زهرایی و جناب آقای مهندس دهبندي، در تاریخ 24 شهریور 1400 با حضور 26 شرکت کننده به صورت مجازی، برگزار شد. خانم دکتر زهرایی با معرفی مجموعه سمپوزیومهای بیلان آب تاکنون، جلسه را آغاز کردند و مقدمهای در مورد تاریخچه این مجموعه فعالیتها ارائه دادند.
سلسله نشستهای از سال ۱۳۹۹ آغاز شده و همچنان در حال برگزاری است و نهادهای مختلفی هم در برگزاری این نشستها همکاری دارند که من لازم میدانم از همه بزرگواران در وزارت نیرو، شرکت مدیریت منابع آب، موسسه تحقیقات فنی- مهندسی کشاورزی، اندیشکده تدبیر آب ایران، اتاق بازرگانی کرمان، مرکز پژوهشی آب و محیط زیست شرق و موسسه آب دانشگاه تهران، تشکر کنم که به صورت داوطلبانه در این کاری که به مسائل حل نشده بیلان آب کشور میپردازد، همکاری مینمایند.
محورهای موضوعی برنامهها شامل:
الف) بخش دادهها و اطلاعات مورد نیاز
ب) بخش محتوایی ( دستورالعمل های فنی، روش های علمی و محاسباتی)
ج) بخش نهادی ( ساختارهای حاکم، ذینفعان، مسئولیت ها و ضوابط)
بخشها ( مجموعه نشست ها) شامل:
- بخش نخست: چالشها و فرصتها در پایش مصارف آب ( شرب، کشاورزی و صنعت)
- بخش دوم: چالشها و فرصتهای مرتبط با دادهها و اطلاعات پایه
- بخش سوم: چالشها و فرصتهای مرتبط با محاسبات مولفههای بیلان آب
- بخش چهارم: چالشها و فرصتهای مرتبط با مسائل نهادی و سیاست گذاری
| نام | مشارکت کنندگان | تاریخ |
| نشست اول پایش مصارف آب ( بخش کشاورزی) | 120 نفر | اسفند 99 |
| نشست دوم پایش مصارف آب ( بخش شهری) | 70 نفر | اسفند 99 |
| نشست سوم پایش مصارف آب ( بخش کشاورزی) | 60 نفر | فروردین 1400 |
| نشست چهارم پایش مصارف آب ( بخش کشاورزی) | 66 نفر | اردیبهشت 1400 |
| نشست پنجم پایش مصارف آب ( بخش کشاورزی) | 63 نفر | خرداد 1400 |
| نشست ششم پایش مصارف آب (بخش صنعت) | 26 نفر | شهریور 1400 |
همچنین سایر نشستهای برنامهریزی شده بخش دوم شامل موارد ذیل میباشد:
| بخش دوم نشست های سمپوزیوم: چالش ها و فرصت های مرتبط با دادهها و اطلاعات پایه در بیلان آب کشور |
| چالش های مرتبط با داده های پایه بیلان آب در بخش هواشناسی و آب سطحی |
| چالش های مرتبط با داده های پایه بیلان آب در بخش آب زیرزمینی |
| نقش دفتر داده و اطلاعات شرکت مدیریت منابع آب ایران در مدیریت اطلاعات و تدوین بیلان آب |
| بررسی تجارب مدیریت منابع آب در آمریکا: حوزه مدیریت داده ها و تدوین بیلان آب |
در ادامه آقای دکتر مردان، مدیر مطالعات فنی و اقتصادی معاونت فنی سازمان صنایع کوچک و شهرکهای صنعتی ایران، سخنان خود را با ارائه سیاستهای کلی نظام در خصوص منابع آب ( ابلاغی توسط مقام معظم رهبری) آغاز کردند:
1- ایجاد نظام جامع مدیریت در کل چرخه آب بر اساس اصول توسعه پایدار و آمایش سرزمین در حوضههای آبریز کشور.
2- ارتقاء بهرهوری و توجه به ارزش اقتصادی و امنیتی و سیاسی آب در استحصال و عرضه و نگهداری و مصرف آن.
3- افزایش میزان استحصال آب و به حداقل رساندن ضایعات طبیعی و غیر طبیعی آب در کشور از هر طریق ممکن.
4- تدوین برنامه جامع به منظور رعایت تناسب در اجرای طرحهای سد و آبخیزداری و آبخوانداری و شبکههای آبیاری و تجهیز و تسطیح اراضی و حفظ کیفیت آب و مقابله با خشکسالی و پیشگیری از سیلاب و بازچرخانی و استفاده از آبهای غیرمتعارف و ارتقاء دانش و فنون و تقویت نقش مردم در استحصال و بهرهبرداری.
5- مهار آبهایی که از کشور خارج میشود و اولویت استفاده از منابع آبهای مشترک.
عوامل موثر بر مصرف آب صنعت شامل:
- ماهیت صنایع، نوع فرآیند، عمر تکنولوژی، ظرفیت تولید، تجهیزات تامین آب، برق و بخار، میزان استفاده مجدد از پساب، میزان اتوماسیون صنعت، مهارت راهبری تجهیزات و تاسیسات، میزان باور و تسلط مدیران و عوامل موثر بر مصرف آب، منطقه استقرار و عوامل موثر بر مصرف آب شهری ( شرایط اقلیمی، وضعیت فرهنگی و اقتصادی مردم، نوع جامعه مصرف کننده، فشار آب، قیمت آب، نیاز به صرفه جویی، مدیریت سیستم آبرسانی)
یکسری اطلاعات از بانک جهانی گردآوری شده که در جدولهای مختلف ارائه شده اند:
- جدول مقایسه نوع مصرف در مناطق مختلف دنیا که حق السهم آب بخشهای مختلف را در کشورهای مختلف نشان میدهد.
- جدول مقایسه نوع مصرف در کشورهای مختلف
- نمودار مقایسهای سهمهای مصرف در کشورهای مختلف
- نمودار مقایسه نوع مصرف در مناطق مختلف دنیا
- نمودار مقایسه درصد آب صنعت در کشورهای مختلف
- جدول وضعیت استفاده از منابع آب زیرزمینی و سطحی در مصارف مختلف کشور
- نمودار روند تغییرات این مصارف در بخشهای مختلف کشور
- مقایسه ارزش افزوده ایجاد شده در بخش کشاورزی و صنعت
وقتی از بخش صنعت در کشور ما صحبت میکنیم و متولی آب که وزارت نیرو هست، بخشهای مختلفی را در بخش صنعت تقسیم بندی میکند. آنچه که در کشور ما از نظر وزارت نیرو تحت عنوان آب صنعت نامیده میشود، هم شامل بخش صنعت و هم بخش خدمات است و مصرف کنندگان سهم آب صنعت در ایران به شرح ذیل است:
- واحدها و کارخانجات صنعتی و صنایع معدنی
- معادن
- صنایع نفت، گاز و پتروشیمی
- اصناف تولیدی
- صنایع کشاورزی
- نیروگاههای برق
- خدمات و …
انجام میزان و درصد مصرف آب فعالیتهای صنعتی در ایران مشخص شده است و همانطور که ملاحظه میکنید تنها حدود ۵۰ درصد از مصارف مربوط به واحدها و کارخانجات صنعتی و معادن است و مابقی آن مربوط به سایر صنایع شامل صنایع نفت، گاز و پتروشیمی، اصناف تولیدی، صنایع کشاورزیِ، نیروگاههای برق و … .
همچنین میزان اشتغال تولید شده در فعالیتهای مختلف صنعتی، میزان و درصد مصرف آب در فعالیتهای مختلف صنعتی در مقایسه با اشتغال، میزان و درصد مصرف آب در فعالیتهای مختلف صنعتی و کشاورزی در مقایسه با اشتغال به ازای هر لیتر بر ثانیه مصرف آب، به تفکیک ارائه شده است. از طرفی در جدول مربوط به نرم مصرف آب شهرکهای صنعتی در کشورهای مختلف، نرم مصرف برای ایران به ازای هر لیتر بر ثانیه بر هکتار عدد 0.5 برآورد شده است و با توجه به اینکه نرم آب تامین شده بر اساس سطح زمینهای واگذار شده حدوداً 0.3 لیتر بر ثانیه بر هکتار است، و همچنین با مقایسه نرم کشور ایران با یکسری کشورهای دیگر از جمله کانادا، ویتنام، تایلند و سنگاپور،در میابیم که بخش عمده صنایع کشور ما با کمترین نرمها در حال حاضر مشغول فعالیت هستند که بهرهوری میزان آب مصرفی آنها در مقایسه با اشتغال و ارزش افزودهای که ایجاد میشود هم توضیح داده شد.
در ادامه مقایسه تعرفه آب صنعتی و آب شرب در کشورهای مختلف را میبینیم همانطور که در گراف مشخص است کشور ما در تعرفه آب صنعت در رتبه اول قرار دارد و در واقع آب گرانتری نسبت به خیلی از کشورها به بخش صنعت تعلق میگیرد.
آمار مربوط به شهرکها و نواحی صنعتی در کشور نشان میدهد که در حال حاضر ۸۲۳ شهرک و نواحی صنعتی در حال بهرهبرداری وجود دارد و برای آنها مقداری حدود ۱۶ هزار لیتر بر ثانیه آب تامین شده است و به میزان ۱۴ هزار لیتر بر ثانیه کسری وجود دارد. از این منابع آب تامین شده مقداری غیر قابل برداشت است. چرا که عمدتاً از منابع آب زیرزمینی بوده و در واقع در شهرکها و نواحی صنعتی حدود ۷۵ درصد از آب مصرفی از منابع آب زیرزمینی میباشد.به همین دلیل در یک سری از جاها به دلیل خشکسالی و تغییر اقلیم به مشکل برخوردیم که عملاً آب قابل برداشت کاهش پیدا کرده یا وجود ندارد لازم است به روشهایی اینها را مجددا احیا کنیم. ولی به هر حال در حال حاضر ۲۰۰۰ لیتر بر ثانیه از این ۱۶ هزار لیتر غیر قابل برداشت است و اشتغالی که این آب توانسته با حدود ۴۰ هزار واحد بهرهبرداری که وجود دارد، ایجاد کند، بالغ بر ۹۴۰ هزار نفر نیروی کار است که در شهرکها و نواحی صنعتی در حال حاضر مشغول به کار هستند.
دکتر مردان در بخش دوم ارائه خود به تحلیل نمودارها و جداول ارائه شده در بخش اول پرداختند و ادامه دادند:
- سهم آب صنعت در ایران نسبت به دیگر کشورها به صورت قابلملاحظهای کمتر میباشد.
- از میزان 1.8 درصد سهم آب صنعت در ایران، تنها حدود 1درصد مربوط به واحدها و کارخانجات صنعتی و صنایع معدنی میباشد و مابقی آن به میزان حدود 0.8 درصد مربوط به سایر صنایع (صنایع نفت، گاز و پتروشیمی، اصناف تولیدی، صنایع کشاورزیِ، نیروگاههای برق و …) میباشد.
- شهرکها و نواحی صنعتی با صرف ۲۰ درصد از 1 درصد سهم آب مربوط به واحدها و کارخانجات صنعتی و صنایع معدنی ( معادل ۱۱ درصد از کل سهم آب صنعت کشور) بیش از ۴۵ درصد از اشتغال مستقیم واحدها و کارخانجات صنعتی و صنایع معدنی را به خود اختصاص داده است.
- نسبت تعرفه آب صنعت به آب شرب در ایران نسبت به سایر کشورها بیشتر میباشد.
- ۶ درصد آب صنعت از آبهای زیرزمینی و ۳۷ درصد آن از آبهای سطحی تامین شده است. همچنین ۷۵% آب شهرکها و نواحی صنعتی از منابع آب زیرزمینی و ۲۵ درصد آن از خطوط انتقال تامین شده است.
- به ازای هر لیتر بر ثانیه آب تامین شده ۵۸ نفر اشتغال مستقیم در شهرکها و نواحی صنعتی ایجاد شده است.
قوانین مرتبط با تامین آب بخش صنعت به شرح ذیل میباشند:
- بند الف ماده ۱۵۸ قانون برنامه پنجم توسعه
- بند الف ماده ۱۴۱ قانون برنامه چهارم توسعه
- ماده ۵۴ قانون احکام دائمی برنامههای توسعه کشور: که در راستای حمایت از استقرار صنایع در شهرکها و نواحی صنعتی به دولت اجازه میدهد در قالب بودجههای سنواتی کمکهای لازم به شهرکها و نواحی صنعتی دولتی و غیردولتی به ویژه در امور تامین راه، آب، برق، گاز و تلفن تا ورودی واحدهای مستقر در این شهرکها را در مناطق انجام دهد
- ماده ۸۱ قانون الحاق برخی مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت (2): که عملاً وزارتخانههای نیرو، نفت و ارتباطات و فناوری اطلاعات را مکلف میکند نسبت به تامین آب، برق، گاز و امکانات مخابراتی شهرکها و نواحی صنعتی و مناطق ویژه اقتصادی تا درب واحدهای صنعتی و معدنی مستقر در شهرکها و نواحی صنعتی و معدنی و منطقه ویژه اقتصادی اقدام کنند.
- مصوبه مورخ 12/4/84 مجلس شورای اسلامی : که در آن مجلس به وزارت نیرو اجازه میدهد در مناطق ممنوعه به منظور تامین نیاز ضروری آب مصرفی صنعت با نیاز آبی اندک ( حداکثر ۲۵ متر مکعب در شبانهروز) به صدور مجوز اقدام کند.
- بند ب ماده ۳۳ قانون توزیع عادلانه آب : که به گونه ناظر بر مباحث حقالنظاره از و بخش صنعت هیچ زمانی از حقالنظاره معاف نبوده، بر خلاف بخش کشاورزی که مصرف کننده عمده است و از حقالنظاره معاف بوده است.
چون در ادامه می خواهم در مورد شهرکهاو نواحی صنعتی مواردی را خدمت شما عرض کنم بهتر است اشاره به این داشته باشم که ما هر جا صحبت از مدیریت آب میکنیم، یک بخش آن شامل مدیریت تأمین، یک بخش توزیع و یک بخش مدیریت مصرف است. درست است که در این نشست ما در خدمت شما هستیم تا بیشتر بر روی مباحث مدیریت مصرف صحبت کنیم، نمیتوانیم به طور کل از مدیریت عرضه و تقاضا چشم پوشی کنیم چرا که بالاخره یک جاهایی با هم اشتراکاتی دارند.
محلهای تامین آب شهرکها و نواحی صنعتی شامل موارد ذیل است:
- اخذ تخصیص جدید از منابع آب زیرزمینی (از محلهایی نظیر صرفهجویی تعادل بخشی، تخصیصهای آب برنامههای توسعه، سهم آب قابل برنامه ریزی ابلاغی توسط وزارت نیرو و …)
- حفظ منابع آب زیرزمینی تخصیص یافته ( با راهکارهایی نظیر جا به جایی چاه، کف شکنی چاه، احیا چاه و …)
- خرید و انتقال پروانه بهرهبرداری چاه آب با کاربری کشاورزی و خدماتی
- اخذ تخصیص و تامین آب از طریق منابع آبهای سطحی و خطوط انتقال آب وزارت نیرو (خطوط انتقال آب)
- اخذ تخصیص و استفاده از منابع آب نامتعارف و انتقال پساب تصفیه خانههای فاضلاب شهری
- اجرای طرحهای استفاده مجدد و استحصال آب صنعتی از پساب تصفیه خانههای فاضلاب شهرکهاو نواحی صنعتی
در مورد راهبردهای موجود در خصوص فاضلاب صنعتی در کشور ما نیز همچون بسیاری از کشورها سعی شده که از بازچرخانی و استفاده مجدد از فاضلاب در برنامه داشته باشیم و بدین ترتیب بهرهبرداری خود را از منابع آب محدودی که در اختیار داریم، گسترش دهیم.
در شهرکها و نواحی صنعتی،در پساب تصفیه خانه، یکسری جاها سیستمهای پیشرفته ثالثیه قرار دادیم که تصفیه اولیه و ثانویه را داشته. ۸ مورد از این موارد عملیاتی و اجرایی شده است. یک سری از شهرکها و نواحی صنعتی سیستمهای بازچرخانی با رویکرد استفاده از پساب در آبیاری فضای سبز، صورت گرفته که جاری شده است. در حال حاضر ۲۳۳ مدول تصفیه خانه فاضلاب در شهرکهاوجود دارد، ۷۱ درصد واحدهای صنعتی به بهرهبرداری رسیده موجود در شهرکهای، تحت پوشش تصفیه خانه فاضلاب قرار گرفتند.
مجموعه کارهایی که در شهرکهای صنعتی انجام شده در یک سری کتابچههایی منتشر شده است که شامل سیستمهای استحصال، سیستمهای بازچرخانی، اجرا و مباحث بهرهبرداری و همچنین در زمینه ضوابط و ملاحظات ضروری که در طراحی تصفیه خانههای شهرکها نیاز است، میباشد.در واقع مجموعه شهرکها توانسته در بومیسازی دانش تصفیه فاضلابهای صنعتی در کشور نقش داشته باشد. در همین راستا یکسری چالشها در شهرکها و نواحی صنعتی، فراروی تامین آب وجود دارد که پیگیری رفع این چالشها در دستور کار وزارت نیرو است. اهم این چالشها شامل:
- عدم اولویت دهی تخصیص آب به شهرکهاو نواحی صنعتی توسط وزارت نیرو.
- روند طولانی صدور مجوزهای جابجایی و کفشکنی چاههای آب شهرکها و نواحی صنعتی
- عدم اجرای ماده ۸۱ قانون الحاق برخی مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت 2 و ماده ۵۴ قانون احکام دائمی برنامههای توسعه
- مشکلات عدیده حقوقی و اجرایی خرید چاه کشاورزی و تغییر کاربری آن
- عدم انتقال سهم آب واحدهای انتقالی از مصارف شهری به شهرکها و نواحی صنعتی
- عدم اجرای مصوبه مورخ ۱۲/ ۸۴/۴ مجلس شورای اسلامی توسط وزارت نیرو
- عدم محاسبه حقالنظاره چاههای آب بر اساس میزان آب واقعی برداشتی و عدم بازنگری در تعرفه آن
- عدم وجود تعرفه واحد و یکسان توسط وزارت نیرو برای حق اشتراک آب تحویلی و برداشتی از منابع آب سطحی و زیرزمینی
- هزینههای سنگین تخصیص پساب تصفیه خانههای فاضلاب شهری، تصفیه مجدد پساب، پساب بها و مزایده آن
مجموعههایی نظیر ما یکسری پیگیریهایی درباره رفع این چالشها انجام داده است. برای مثال پیگیری رفع چالشهای فراروی تامین آب از وزارت نیرو، پیگیری سهم آب قابل تخصیص از محل صرفه جوییهای طرح احیا و تعادل بخشی از معاون وزیر نیرو، پیگیری تخصیص پساب شهری به شهرکهای شهریار و ملارد از معاون وزیر نیرو و پیگیری لزوم تهیه و اجرای برنامه جامع تامین آب با تصویب در هیئت مدیره شرکتهای استانی، تاکنون انجام شده است.
برنامه تامین آب شهرکها از طریق تخصیص و انتقال پساب تصفیه خانههای فاضلاب شهری به این صورت است: کل مجوز تخصیص پساب شهری اخذ شده تا کنون ۸۵۹ لیتر بر ثانیه، کل میزان تخصیص از پساب شهری که اجرایی شده و به شهرکها و نواحی صنعتی انتقال یافته است ۲۹۰ لیتر بر ثانیه، میزان پساب شهری تخصیص یافتهای که با استفاده از همه ظرفیتها با اجرای خط انتقال آب مربوطه در سال جاری باید به شهرکهای مربوطه منتقل شود ۳۲۴ لیتر بر ثانیه، میزان پساب شهری تخصیص یافته برای انتقال در سال آبی ۲۴۵ لیتر بر ثانیه و میزان پساب شهری که باید پیگیری شود تا در سال جاری تخصیص پساب آنها توسط شرکت آب منطقهای استانها صادر گردد ۸۸۶ لیتر بر ثانیه است.
طبیعتاً این مسائل و مشکلات که عنوان میشده در جلسات مربوطه پیشنهادها و راهکارهایی هم ارائه میشدند. برای مثال تامین آب مورد نیاز واحدهای صنعتی مستقر در شرکتها و نواحی صنعتی تا سقف مصوبه مورخ 12/ 84/4 مجلس شورای اسلامی، در اولویت قرار گرفتن تخصیص آب به شهرکهاو نواحی صنعتی از محل صرفه جوییهای حاصل از طرح احیا و تعادل بخشی به گونهای که حداقل ۸۰ درصد این منابع آبی به شهرکها و نواحی صنعتی تخصیص داده شود. اولویت تخصیص پسابها به شهرکها و نواحی صنعتی و تخصیص پساب مورد نیاز این بخش بدون برگزاری مزایده به شهرکها و نواحی صنعتی، تخصیص آب برخی شهرکها و نواحی صنعتی واجد شرایط از محل خطوط انتقال آب وزارت نیرو با هدف تامین آب شرب و بهداشت پرسنل واحدهای مستقر در شهرکها و نواحی صنعتی، عدم کاهش ۲۵ درصد مجوز چاههای آب کشاورزی خریداری شده در راستای اجرای دستورالعمل اصلاحی نحوه اجرای مواد ۲۷ و ۲۸ قانون توزیع عادلانه آب، مستثنا شدن شهرکها و نواحی صنعتی از اعمال محدودیت عمق حفاری برای چاه های آبی که نیاز به کفشکنی و لایروبی دارند، انتقال میزان سهم آب شهرکها و نواحی صنعتی از مصارف شهر برای واحدهای صنعتی موجود در شعاع ۱۲۰ کیلومتری تهران، ۵۰ کیلومتری اصفهان و ۳۰ کیلومتری سایر کلانشهرها، لزوم تعیین متولی و ایجاد بخش مناسبی در ساختار سازمانی و تشکیلاتی شرکت مدیریت منابع آب ایران و شرکتهای آب منطقهای استانها برای پیگیری مسائل تخصیص آب و تامین آب مورد نیاز شهرکها و نواحی صنعتی و صنایع کوچک، ضرورت تأمین کسری آب ضروری مورد نیاز شهرکها و نواحی صنعتی ( به میزان ۲۳۰۰ بر ثانیه) در سال مزین به نام تولید، پشتیبانیها و مانع زداییها.
من لازم میدانستم که همه اینها را عزیزان در جریان باشند که دغدغهها چیست، بخش مربوطه علیرغم اینکه ابزار دقیق اندازهگیری و پایش را دارد و هزینههای مربوطه را معاف نیست و پرداخت میکند، چالشهایی را پیش رو دارد همچنین برای آنها درخواستهای منطقی نیز دارند و درخواست دارد که اینها رسیدگی شوند و بعد اجرایی شوند.
در بخش دیگری از مدیریت آب، بحث مدیریت مصرف است که در حال حاضر بحث نشست ما است و در همین راستا اهم برنامههای ما در راستای مدیریت مصرف آب در شهرکها و نواحی صنعتی شامل:
- مدیریت صحیح تاسیسات آب و جلوگیری از کاهش هدر رفت آب و کاهش آب به حساب نیامده در کلیه مراحل تولید، انتقال و خصوصاً توزیع آب ( با راهکارهایی نظیر الزام به تکمیل جداول تراز آب، تدوین و وضع ضوابط برای انشعابات آب آب و فاضلاب شرکتها و نواحی صنعتی و …)
- ترویج فرهنگ بازچرخانی آب در واحدهای صنعتی و جلوگیری از تبدیل شدن آب به کالای یکبار مصرف
- تفکیک آب کیفی و غیره کیفی در شهرکها و نواحی صنعتی واجد شرایط و اولویت دار با انجام بررسیهای فنی و اقتصادی لازم
- تعیین تعرفه مناسب جهت آب ( یکی از عوامل محدود کننده مصرف آب، تعرفه آب میباشد)
در بحث مدیریت مصرف آب در شهرکهاو نواحی صنعتی شامل مدیریت واحدهای صنعتی، مدیریت تأسیسات آب، مدیریت تعرفه و جداول تراز آب میباشد.
در مدیریت واحدهای صنعتی لازم است واحدهای صنعتی فاقد کنتور یا دارای کنتور غیرقابل قرائت و ناسالم شناسایی شوند، صحتسنجی دورهای کنتورهای واحدهای صنعتی با استفاده از دستگاههای پرتابل صحتسنج کنتور صورت گیرد، کنتورهای قدیمی به کلاس بالاتر تعویض و ارتقا شوند، الگوی مصرف مشترکین صنعتی اصلاح شود، واحدهای صنعتی دارای پمپ قبل از مخزن ذخیره شناسایی شده و با آنها برخورد شود، انشعابات واحدهای صنعتی پرمصرف کنترل شود و نصب کنتور در ابتدای خیابان این واحدها صورت گیرد، صنایع با لحاظ نمودن آب تامین شده شهرک مستقر گردند و ارائه طرح بازچرخانی آب برای واحدهای صنعتی آب بر الزام شود.
در مدیریت تأسیسات آب مواردی همچون، احیا چاههایی که آبدهی آنها کاهش یافته است، استفاده مجدد از پساب جهت آبیاری فضای سبز و راه اندازی سیستمهای استفاده مجدد جهت تامین آب صنعتی، تفکیک شبکه آبیاری فضای سبز از شبکه توزیع آب ( در صورت اتصال شبکه آبیاری فضای سبز به شبکه توزیع آب، تعداد انشعاب گیریها به حداقل ممکن کاهش یابد)، اجرای شبکههای آبیاری قطرهای برای مصارف فضای سبز، آبیاری فضای سبز در ساعاتی که مصرف حداقل باشد، استفاده از آبهای سطحی و زیر سطحی جهت تامین آب فضای سبز و آب صنعتی، انجام آزمایش آببندی لولهها قبل از اجرای شبکه، دریافت دستورالعمل بهرهبرداری تأسیسات آب از مشاورین، قابلیت تقسیمبندی شبکه آب شهرک به زونهای ایزوله، استقرار سیستمهای نگهداری و تعمیرات پیشگیرانه PM، باز و بسته کردن دورهای شیرآلات با توجه به دستورالعمل بهرهبرداری، استفاده از تجهیزات ابزار دقیق و کنترل هوشمند، تبدیل پمپهای دور ثابت به پمپهای دور متغیر و استفاده از فشارسنج روی نقاط مختلف شبکه جهت بهینهسازی ساعات کارکرد پمپ و بسیاری موارد دیگر، ضروری است.
ضمناً جهت اطلاع رسانی به همه عزیزان باید بگویم که ما یک سامانه GIS Base به آدرس: gis.isipo.ir داریم که همه اطلاعات مکانی در آن موجود است. بخشی از اطلاعات موجود در این سایت قابل دسترس برای همگان است و در بحث عملیاتی خودمان لایههای فنی بیشتری در این سامانه وجود دارد.
چند دوره است که در مجموعه شهرکهای صنعتی و سازمان صنایع کوچک شهرکهای صنعتی،یک دستورالعمل تهیه شد تحت عنوان ساز و کارهای بهبود بهرهوری و صرفهجویی در مصرف آب، ابلاغ شده کتاب آن همه مجموعههای ما (بخشهایی که پیشتر عنوان شد) باید کمیته مدیریت منابع آب داخل مجموعه داشته باشند با ریاست مدیرعامل هر شرکت شهرکهای صنعتی در هر استان و در موارد خاص مدیران شهرکهای صنعتی که در اقصی نقاط کشور هستند و حتی مدیران شرکتهای خدماتی آن شهرکها که عهدهدار بهرهبرداری و نگهداری هم هستند در واقع عضو این کمیته هستند. در واقع هرگونه تصمیمگیری، ملاحظات واگذاری انشعابات، با صلاحدید این کمیته و زیر مجموعههای آن صورت میگیرد.
بنابراین در بحث مدیریت مصرف آب اولین نکته جلوگیری از کاهش هدر رفت آب و کاهش آب بحساب نیامده در مراحل تولید، انتقال و خصوصاً توضیح آب است. در این زمینه جدول تراز یا تعادل یا بالانس سالانه آب تعریف شده است که در مجموعههای شهرکهای صنعتی تولید آب و تزریق آب به مجموعه مشخص است، مصارفمان چون مشابه شرکتهای آب و فاضلاب شهری و روستایی مجموعه شهرکها جاهایی که خودش عملیات آبرسانی و استحصال را انجام میدهد، قبض صادر میکند برای مصارف و طبیعتاً قبوض آب مصرفی و آمار قرائت کنتورها وجود دارد، مشخص است.
در هر یک از شهرکهای صنعتی با توجه به اینکه ۷۵ درصد مصارف آب ما از آب زیرزمینی است، سر هر یک از این چاههای بهرهبرداری کنتور هوشمند وجود دارد و دادههای آن به صورت مستقیم در اختیار شرکتهای آب منطقهای استان مربوطه قرار میگیرد که بر مبنای آن حقالنظاره مشخص میشود و تعاملات مالی صورت میگیرد. علاوه بر این کنتور گذاری در خروجی مخزن آب هم به جدیت در برنامهها هست که در حال عملیاتی شدن است و حتی کنتور برای مصارف فضای سبز که بعضی جاها ما دو شبکه زدیم (شبکه آبیاری فضای سبز و یک بخشی هم برای مصارف دیگر) دربرنامه کار است. به علاوه به تفکیک آبهای کیفی و غیر کیفی در یک سری از شهرکها قابلیت پیادهسازی دارد. در شهرکهای صنعتی عموما در قالب هفت زون صنعتی مرسوم، فقط حدود ۲۰ درصد مصارف صنایع نیازمند آب کیفی موجود برای ۸۰ درصد دیگر میتوان از آب و غیرکیفی استفاده نمود. بنابراین برنامهریزی شده است که ما بتوانیم در این مناطق دو شبکه داشته باشیم و به این ترتیب بتوانیم در این قسمت مدیریت مصرف را در حوزه آب انجام دهیم.
در کنار این موضوعات همانطور که عرض کردم به دلیل اینکه مسائل مدیریت و آب به هم پیوسته و در همتنیده است، بحث ظرفیت قراردادی و نرم تامین آب هم لازم بوده که پیشبینی شود. خوشبختانه ضوابطی تحت عنوان انشعابات آب و فاضلاب در شهرکها و نواحی صنعتی چند سال گذشته تدوین و به تایید هیات مدیره سازمان صنایع کوچک و شهرکهای صنعتی رئیس مجمع عمومی شرکتهای استانی است، رسید و برای استانها لازم الاجرا است. در آن ساز و کار تعیین شد که هر مجموعه ما ظرفیت قراردادی را تدوین کند و در هیئت مدیره خودش مصوب کند و با توجه به شرایط خاص آن منطقه نرم تعیین کند که واگذاری انشعابات متناسب با آن شرایط باشد و برای مازاد بر اینها ما تعهدی تقبل نکنیم مگر اینکه آن صنعت بتواند با روشهایی مثل بازچرخانی یا استفاده چندباره و یا روشهای دیگر که خودش تامین کننده میشود، آب بیارد. خود این قضیه مقداری در مدیریت تقاضا و الزام واحدها در به کارگیری روشهای دیگر، نقش داشته است.
بحث مدیریت تعرفه هم موضوع بسیار مهمی است که در آن باید هزینه آبهای دریافتی از واحدهای صنعتی در هر سال با اخذ مصوبه هیئت مدیره شرکت استانی واقعی شود، از دریافت آببها بدون کنتور خوانی و بر اساس سطح زیر بنای واحدها ممانعت شود، نرخ جریمه برای مصارف بالای الگوی مصرف به صورت پلکانی افزایش یابد و برای واحدهای صنعتی دارای پمپ قبل از مخزن ذخیره و انشعاب غیرمجاز جریمه تعیین شود.
لازم است اشاره کنم که در بحث مدیریت آب کارهای دیگری در مدیریت انتقال و توزیع آب هم انجام شده است.
در جمع بندی بحثی که شد و مقایسهای که انجام دادیم میتوان گفت هر بخش کمی و کاستیهایی دارد ولی میخواهیم این را بگویم که در شهرکها و نواحی صنعتی و همچنین یک سری صنایع به خصوص صنایع بزرگ، موقعیت تک تک نقاط برداشت آب، ابزار اندازهگیری و به نوعی زیرساخت اندازهگیری آب وجود دارد. واحد متولی و مسئول آن که عملاً واحد مشترکین است و همچنین واحد تأسیسات وجود دارد، بحث بازچرخانی آب و استفاده از پساب در صنایع (چه پسابهای خود صنعت و چه پسابهای شهری) مشخص است، در شهرکها و نواحی صنعتی کاملاً مشخص است که کدام یک از شهرکها دارای تصفیهخانه است، اطلاعات مکان محور آنها در سامانه GIS ای که قبلا عنوان کردم، وجود دارد و به سرعت اشتراکگذاری آنها با هماهنگی قابل انجام است. در واقع ما در بخش شهرکها و نواحی صنعتی اطلاعات را به صورت یک مجتمع موجود است و در بخش نحوه دفع و تصفیه فاضلاب هم چون یک واحد تحت عنوان HSE داریم، مباحث نظارت و بهرهبرداری از تصفیه خانهها به لحاظ ملاحظات کیفی توسط این واحد انجام میشود.
طبیعتاً مدیریت آب اتفاق نخواهد افتاد جز با یکپارچهنگری به مدیریت تأمین، مدیریت توزیع و انتقال و مدیریت مصرف که حداقل بخش شهرکها و نواحی صنعتی سعی میکند با نگاه کاملی به هر سه این بخشها موضوعات را دنبال کند.
اتفاقی که باید بیفتد این است که بخش متولی آب که عملا وزارت نیرو است و به طور خاص بخشی که متولی بحث بیلان آب است، باید یک سازماندهی درون سازمانی را با بخشهای فنی و مالی دیگرش (چون برای بخشی از این اطلاعات پرداخت وجه صورت میگیرد و این زیرساخت موجود است) انجام دهد و از میزان پراکندگی موجود بکاهد و برای بخشهایی که این یکپارچگی نیاز است (به اشتراکگذاری دیتا بین بخشهای مربوطه) باید به بخش مربوطه رجوع کند برای مثال چه در بخش صنعت سازمان صنایع کوچک باشد چه صنایع دیگر و چه صنایع بزرگ، و آنها را مکلف به همکاری برای به اشتراکگذاری دادهها کند. ولی آن حاکم و متولی آب است که باید ساز و کار نحوه این یکپارچهسازی را در وهله اول تعریف کند و بعد مطالبه کند و در یک برنامه زمانبندی اینها را به خدمت بگیرد و بعد بتواند از اینها برای تحقیق مباحث بیلان آبی استفاده کند که بسیار هم موضوع خوب و لازمی هست و ما هم این موضوع را قبول داریم و آماده همکاری هستیم.
مهندس دهبندی ضمن تشکر از دکتر مردان بابت ارائه اطلاعات با ارزش در بخش صنعت ادامه دادند:
ما در این سطح در مورد صنعت اطلاعات نداشتیم، به هر حال دادههای مربوط به منابع آب در وزارت صمت پایش میشود و اطلاعاتش وجود دارد. نیاز بیلان مربوط به منابع و مصارف آب (با توجه به اینکه برای بیلان یک ورودی داریم و یک خروجی که برای مصارف مختلف است و یکی از ابعاد آن مصرف صنعت است) در بخش صنعت این است که باید بدانیم در بخش صنعت چه حجم آبی از چه نقطهای برداشت میشود و در چه نقطه مصرف میشود؟ اطلاعات کلی که ما داشتیم که از آب و فاضلاب و یا وزارت صمت آنها را میگرفتیم، اطلاعاتشان شهرستانی یا استانی است و این اطلاعات استانی و شهرستانی قابلیت تبدیل به اطلاعات حوضه آبریز یا مثلا محدوده مطالعاتی را ندارد. برای مثال ممکن یک منابعی مربوط به یک شهرستان باشد و اسم آن شهرستان و محدوده مطالعاتی هم یکی باشد اما در آن محدوده مطالعاتی قرار نگیرد. اما من بسیار خوشحال شدم که اطلاعات تک تک منابع با مختصات در مجموعه شما مشخص و سامانه پایگاه داده نیز موجود است. اما متوجه نشدم که آیا پایگاه داده شرکتهای شهرکهای صنعتی با بقیه صنایع متفاوت است؟یا صنایع بزرگ مانند شرکتهای فولاد اطلاعاتشان در یک مرکزیت جمع میشود یا هر یک در سامانههای جداگانه است؟ و مهمترین قسمت راه دسترسی به این اطلاعات است و خواهشاً اجازه دهید ارتباط مسئولین سمپوزیوم با شما برقرار باشد تا ما بتوانیم با کمکهای شما این ارتباط را بین شما (وزارت صمت) و وزارت نیرو، برقرار کنیم تا متقاضیان بتوانند به راحتی به اطلاعات دسترسی پیدا کنند. در واقع قسمت منابع است که مکانش و حجمش برای ما مهم است و از آن طرف پسابها هم نقش تغذیه دارند ولی اگر به طور عادی هیچ کاری در مورد پساب نکرده باشیم، پسابها در همان محل شهرک صنعتی و یا کارخانه بزرگ، به صورت جذبی مانند گذشته یا وارد رودخانه میشد یا جذب آب زیرزمینی میشد و در واقع بخشی از تغذیه آن سیستم بود. اما اگر شرایط شبکه فاضلاب اجرای شود و بازچرخانی و استفاده از پساب و حتی انتقال پساب جاهای دیگر، صورت گیرد، آمار این نقل و انتقالات در بیلان بسیار موثر است. در حال حاضر در شرایط فعلی که بیلان برآورد میکنیم با تمام این عدم قطعیتها روبرو میشویم و در واقع نمیدانیم بازچرخانی صورت میگیرد یا خیر و تنها میدانیم که یک مقداری آب مصرف میشود.
موضوع دیگر این است که هر ۵ سال یکبار یک گروهی از وزارت نیرو تجهیز میشوند و آماربرداری سراسری انجام میدهند و عموماً از منابع صنعت نمیتوانیم آماربرداری کنیم و در واقع این امکان برای ما وجود ندارد و امیدواریم در ارتباط شما با این سمپوزیوم اینطور مسائل را بتوانیم به جایی برسانیم و ما به عنوان واسط ( بخش خصوصی) بتوانیم دو وزارتخانه را به طرزی به هم متصل کنیم و امکان دسترسی کاربران به این قبیل اطلاعات را فراهم کنیم.
در ادامه آقای مهندس خلقی سوال کردند، در صنایعی که خارج از شهرکهای صنعتی هست آماربرداری با مشکل مواجه است. بدون کلیه شهرک صنعتیها با پروژهها و آماربرداریهایی که هر پنج سال در شرکت مدیریت منابع آب و آب منطقهای انجام میشود چقدر در ارتباط هستند و به لحاظ ها آیا شما در جریان هستید؟
خانم ابراهیمی در ادامه پرسیدند: بازچرخانی به صورت اجباری در دستورالعمل برای صنایع وجود ندارد و شاید یک سری واحدهای صنعتی به خاطر سود اقتصادی خود این کار را کرده باشند ولی تعداد آنها محدود است و در اینجا تأکید بر این بود که آبی که از تعادل بخشی به دست میآید به صنعت بدهیم. حال مسئله اینجاست که این آب را باید به آن برگردانیم چرا آن را به صنعت اختصاص دهیم؟یا اینکه پساب شهرها هم باید به آبخوانها برگردند، چرا آنها را به صنعت بدهیم؟ در واقع چرا صنعت محق است که این مطالبات را داشته باشد در حالی که در آبخوانها بیلان منفی داریم؟
دکتر مردان در پاسخ به آقای مهندس دهبندی ادامه دادند: من به عنوان یک کارشناس این ارتباط را حفظ میکنم و در خدمت شما و مجموعه وزارت نیرو برای ادامه این روندها و راهکارهایی که مطرح میفرمایید، هستیم. در مورد بحث آمار برداری ۵ ساله و مشکلات مربوط به آمار برداری از بخش صنعت، من مشکلی در این زمینه نمیبینم و اگر وزارت نیرو این نیاز را دیده با وجود حداقل بودن مصرف آب صنعت نسبت به سایر بخشها، این پایش در بخش صنعت هم هر پنج سال صورت بگیرد. در بخشی که از آب زیرزمینی استفاده میشود،پروانه بهرهبرداری آبی که به صنعت (شهرکهای صنعتی) داده میشود هرکدام یک سال اعتبار دارند یعنی هر سال باید پروانهها به روز شوند یکسری هزینههای حقالنظاره و هزینههای مرتبط، هزینههای جبرانی و … هم پرداخت میشود، لذا میخواهم بگویم که ابزار بسیار خوبی را وزارت نیرو در اختیار دارد همین ابزاری که بر طبق آن سالی یک بار بخش صنعت باید بیاید و پروانههای خود را به روز بکند و مجوز را بگیرد، همین اهرم و ابزار بسیار خوبی است که میتوان از آن استفاده کرد به عنوان شرایط تمدید پروانهها همکاری بخشهای مختلف صنعت را در آماربرداری داشته باشند.و این هماهنگی با شرکتهای آب منطقهای وجود دارد و هیچ مانعی در شرکتها و نواحی صنعتی که یک شرکت ۱۰۰ درصد دولتی است در این مورد وجود ندارد به جز در مورد یکسری از شرکتهای خدماتی که به هر حال قابل کنترل و مدیریت هستند. چرا که رئیس مجمع عمومی همه آن شرکتهای خدماتی مدیر عامل شرکتهای صنعتی هر استان است و میتواند از قدرت مدیریتی خود استفاده کند برای این که آنها را مجاب به همکاری و در اختیار قرار دادن دادههای مورد نیاز با تیم آماربرداری شما کند. لذا ضمن احترام به فرمایشات شما، این ابزارها است که متولی آب که به وزارت محترم نیرو است می تواند به خوبی از آن استفاده کند ولی در بخش شهرکها بدون استفاده از این ابزارها آماده هرگونه همکاری در بحث آماربرداریهایی که هر ۵ سال انجام میشود، هستیم. در مورد سامانه مکان محوری که توضیح دادهام ، اطلاعات و لایههای مختلفی در آن است منجمله تأسیسات آب، مشخصات آنها به همراه مختصات کامل که دسترسی به بخشی از آن از طریق سامانه برای همگان وجود دارد و آن بخشهای دیگر که مربوط به اطلاعات تخصصی است که ما استفاده میکنیم، متناسب با درخواست یا نیاز مثلاً اگر دفتر اطلاعات داده شرکت مدیریت منابع ایران یا آب منطقهای در استانها میخواهند، قابل هماهنگی است و اطلاعات کامل از اینکه پسابها کجا و به چه میزان بازچرخانی میشوند،و یا چه حجمی از کجا برداشت میشود و …. همه موجود است و این اطلاعات را شرکتهای آب منطقهای استان ها هم دارند و مشکل در این کار را در حقیقت عدم هماهنگی میدانم و بهتر است که نهایتاً متولی بخش بیلان آب که دفتر اطلاعات داده شما است باید ساز و کاری شامل هماهنگیهای درون سازمانی و بخشهای فنی و مالی خود شرکت آب منطقهای در شرکت مدیریت منابع آب ایران، تهیه کند و بعد از آن با بخشهای مصرف در بخش صنعت شامل صنایع بزرگ، معادن و شهرکهای صنعتی هماهنگی انجام دهد و نشستهایی برگزار کند تا این ارتباط برقرار شود و اطلاعات در اختیار قرار داده شود.
در مورد موضوعی که خانم ابراهیمی فرمودند، به هر حال الزامات و ضوابط محیط زیستی است که لازم الاجرا برای همه بخشها منجمله بخش صنعت است، برای مثال اگر یک واحدی فاضلاب غیر استاندارد دارد حتماً باید سیستم تصفیه آب بزند و بعد از آن در مورد بازچرخانی تصمیم بگیرد که میخواهد تصفیه پیشرفته یا تکمیلی انجام دهد. بحثهای بازچرخانی فعلاً با ملاحظات اقتصادی مقداری عجین شده. واحدهای صنعتی در این باره باید خودشان تصمیم بگیرند و با واقعی شدن قیمتهای حاملهای انرژی منجمله آب، اینها طبیعتاً توجیهات خاص خود را در شرایطی بهتر پیدا میکند و با توجه به صرفه اقتصادی به انتخاب مسیر کمک میکند. به نظر من حرکت به این سمت در کشورهایی نظیر ما رویکردهای تشویقی هم باید گذاشته شود به این صورت که یک صنعتی که تصفیه خانه فاضلاب دارد و باز چرخانی را انجام میدهد برای مثال درصد کوچکی در حقالنظاره آنها و یا تعرفه آبی آنها تخفیف داده شود. و در مورد مطلبی که گفتند چرا صنعت برای آب حاصل از صرفهجویی و احیا و تعادل بخشی مطالبه میکند، واقعیت این است که همه بیلان مصارف کلی کشور را میدانیم و بنده با ارائه آماری که داشتم میخواستم به عنوان یک کارشناس این را به اطلاع شرکتکنندگان برسانم که بخش صنعت با منابع آبی بسیار کمی که در اختیارش قرار گرفته است، به زبان آمار اطلاعات و واقعیتهای موجود توانسته نقشآفرینی خوبی در ایجاد اشتغال و ارزش افزوده داشته باشد و وقتی صحبت از برای مثال ۱۱ میلیارد متر مکعب کسری برداشت از سفرههای آب زیرزمینی در طول چند سال داریم و در کارگروه سازگاری با کمآبی همکاری میکنیم و همچنین سیاستهایی که در برنامه ششم هم دیده شده است که تلاش کنیم در یک بازه زمانی چند ده ساله این ۱۱ میلیارد متر مکعب را تثبیت کنیم، اعداد و ارقام به حدی بالا است و از طرفی اعداد و ارقام نیازهای بخش صنعت و به خصوص صنایع کوچک و شهرکها و نواحی صنعتی بسیار کم است که زیاد قابل توجه نیست با توجه به آوردی که دارد و این مطالبه در برابر حجم مصارف بخشهای دیگر بسیار ناچیز است.
