سه چالش اساسی زیر را می توان در فرآیند تهیه بیلان عنوان نمود:

الف ـ آمار و اطلاعات

ب ـ روشهای محاسبه پارامترهای بیلان

ج ـ عدم وجود اجماع و درک مشترک از مفاهیم و کاربردها وتوقعات مورد انتظار از نتایج بیلان

الف ـ آمار و اطلاعات

1. تاخیر زمانی نسبتاً قابل توجه در ارائه آمار مربوط به شبکه پایش به استفاده کنندگان. اصولاً روند تولید، انتقال، بررسی و تایید و انتشار داده بسیار طولانی بوده و به همین دلیل بیلان های تهیه شده همیشه مربوط به چند سال قبل می باشد.
2. دقت و صحت داده های شبکه پایش به دلیل کمبود تجهیزات، مشکلات نگهداری و بازسازی، کمبود نیروی انسانی جهت نگهداری شبکه و قرائت ادوات، مشکلات استفاده از تجهیزات خودکار ثبت و انتقال داده، در برخی موارد با خطاهای جدی همراه است.
3. خلا آماری قابل توجه در سری زمانی برخی از داده های شبکه پایشوجود دارد که ناچاراً در مواردی بازسازی و یا تطویل آمار را از حد استاندارد خارج می کند.
4. عدم پوشش کامل شبکه سنجش منابع آب در سظح کشور بویژه در نواحی مرتفع
5. با توجه به ماهیت نظام بهره برداری از آب و نوع آماربرداری که هر 5 سال یک بار انجام
   می گیرد، آمار و اطلاعات مربوط به برداشت آب برای مصارف مختلف بعضاً با خطاها و عدم قطعیت های قابل توجه همراه است. آماربرداری سراسری از منابع و مصارف آب در طول چند سال آبی با شرایط اقلیمی متفاوت انجام می گیرد، بخش زیادی از داده ها پرسشی است و اصولاً
   داده های اندازه گیری شده اندک می باشد. به همین دلیل عدم قطعیت در میزان برداشت واقعی نسبتاً زیاد است. آیا امکان اندازه گیری سالانه از میزان برداشت آب در 5/1 میلیون نقطه برداشت آب در سطح کشور وجود دارد؟ آیا در طول یک دوره آماربرداری سراسری می توان از هر منبع در چند نوبت بازدید و اندازه گیری بعمل آورد؟ آیا می توان اراضی آبخور هر منبع را با دقت قابل قبول احصاء کرد؟نحوه پاسخ به این پرسشها،میزان دقت و صحت داده های مربوط به برداشت آب را میتواند تعیین کند.
6. کمبود جدی اطلاعات مربوط به ضرایب هیدرودینامیکی آبخوانهای آبرفتی کشور و عدم تولید داده های جدید در این خصوص در یکی دو دهه اخیر.
7. اشکالات متعدد موجود در شبکه چاههای مشاهده ای که نوسانات سطح آب زیرزمینی توسط آنها رصد می شود. با توجه به کمبود اعتبار، چاههای خشک شده، نوکنی نمی شوند. در بسیاری از آبخوانها از نظر هیدروژئولوژیکی شبکه کامل نبوده و کل آبخوان را پوشش نمی دهد. بخش مشبک تعداد قابل توجهی از چاه های مشاهده ای مسدود شده و ارتباط چاه با آبخوان قطع شده و آنچه که در این قبیل چاهها اندازه گیری می شود، معرف سطح آب زیرزمینی آبخوان نیست. به دلیل کمبود امکانات در برخی مواقع اندازه گیری سطح آب در برخی چاهها صورت نمی گیرد. اندازه گیری به لحاظ زمانی در بازه زمانی محدود انجام نمی شود و ارقام سطح آب یک ماه بخصوص در چاه های مختلف ممکن است به تعداد روزهای همان ماه از نظر تاریخ اندازه گیری با هم اختلاف داشته باشند.

ب ـ روشهای محاسبه پارامترهای بیلان

با فرض اینکه روشهای محاسبه همه پارامترهای بیلان از دقت کافی برخوردار باشند، بدلیل استفاده از داده هایی که دارای خطاهای قابل توجه هستند و یا داده هایی که مورد نیاز هستند ولی وجود ندارند، نتایج حاصل از بیلان، می تواند انحراف قابل توجهی با امر واقع داشته باشد. مضاف بر موارد فوق، پارامترهای بیلان، بعضاً برآورد و بعضاً با فرمولها و روابط تجربی محاسبه می شوند. فرمول ها و روابط تجربی برای شرایط متفاوت اقلیمی و هیدروژئولوژیکی کشور، آزموده و کالیبره نشده است. پارامترهایی مانند میزان نفوذ از بارندگی ها و نفوذ از پساب مصارف مختلف، ارقامی کاملاً برآوردی هستند. حتماً وظیفه مراکز تحقیقاتی و دانشگاهها بویژه در پایان نامه های کارشناسی ارشد و یادکتری تنها این نبوده که با داده های اولیه مشکوک روی تهیه انواع مدل ها تمرکز کنند، قطعاً باید تحقیقات میدانی در این خصوص به اندازه کافی و برای شرایط مختلف کشور تاکنون به انجام می رسید. چرا این مهم محقق نمی شود؟ چرا همه پایان نامه ها مربوط به حوزه نظری و کتابخانه ای است؟ واقعاً در همه دانشگاه های کشور تاکنون در حوزه منابع آب، چند پایان نامه براساس تحقیقات میدانی و آزمایشگاهی به انجام رسیده است؟

در دهه 70 در سازمان تحقیقات منابع آب (تماب) بخشی تحت عنوان ” دشت های نمونه” وجود داشت و برنامه هایی تدوین شده بود که در این دشت ها بررسیها و تحقیقات گسترده ای در خصوص پارامترهای آب زیرزمینی و در بخش « حوزه های معرف و مراکز پژوهشی » این تحقیقات در خصوص پارامترهای هواشناسی و آب سطحی انجام بگیرد. آن تشکیلات با چه هدفی و به دست چه کسانی متلاشی شد؟

در حالیکه بصورت افسارگسیخته در همه زمینه ها از خصوصی سازی و برون سپاری دم می زنیم، اما زیرساختها و بایدها و نبایدهای نظام مبتنی بر بخش خصوصی در کشور وجود ندارد، پرواضح است که بخش های غیرسازه ای که سودآوری مستقیمی ندارند، به شدت ضربه خواهند خورد. در شرایطی که میزان برداشت آب برای مصارف مختلف دارای ابهامات جدی است، محاسبه مصرف خالص و نهایتاً تبخیر و تعرق کل و بویژه تبخیر و تعرق از بارندگی (بارندگی به عنوان اصلی ترین حجم ورودی بیلان) با عدم قطعیت قابل توجه همراه خواهد بود. می توان به لیست بلندی از پارامترها شامل باران، دما، آبدهی رودخانه ها در ورودی و خروجی محدوده ها، نوسانات سطح آب و ضرایب هیدرودینامیکی هم بعنوان چالش ها و کاستیهای موجود در مسیر تهیه بیلان اشاره نمود، اما این موارد نسبت به مواردی مانند تبخیر و تعرق واقعی، نفوذ از سطح و برداشت و مصرف آب، دارای خطا و عدم قطعیت کمتری هستند و می توان با روشهایی میزان خطا را تا حد قابل قبولی کاهش داد. با وجود همه این کاستیها، آیا بیلان منابع آب باید تهیه شود؟به این پرسش باید از زاویه دید دستگاه اجرایی و نیز آکادمیک جواب داده شود.  

ج ـ عدم وجود درک مشترک از مفاهیم و کاربردهای بیلان

هنوز حتی در سطح وزارت نیرو توافقی بر روی مبانی و ارکان اصلی تهیه بیلان مانند دوره زمانی تهیه بیلان (یک ساله، متوسط دراز مدت، متوسط پس از دوره شکست اقلیمی) وجود ندارد. آنها که اندکی دورتر هستند و مسئولیت تهیه بیلانها را ندارند، بعضاً پیشنهاداتی دارند که با توجه به بضاعت کارشناسی کشور (بخش دولتی و خصوصی) امکان انجام آن در زمانی معقول وجود ندارد. در مواردی موضوعاتی که مطرح می شود غیر مسئولانه بوده و اصولاً امکان انجام آنها وجود ندارد و یا هم با فرض انجام، کاربردی ندارد.

 ابتدا باید تفاهم کنیم که بیلان منابع آب قرار است به چه سئوالاتی پاسخ دهد، کدام مشکلات بخش آب را حل کند و موجب تدقیق و تسریع کدام تصمیم سازیها و تصمیم گیریها شود ؟ کدام تصمیم گیریها و برنامه ریزیها براساس نتایج بیلان بوده و به دلیل آن مشکلاتی برای بخش آب کشور ایجاد شد؟

 در شرایط فعلی تهیه بیلان، هیچ نگاهی به موضوع مهم و اجتناب ناپذیر حسابداری آب نمی شود. آیا اصولاً می توان به نحوی بیلان را تهیه کرد که نیازهای حسابداری آب را هم پاسخ دهد؟ به چه آمار و اطلاعاتی نیاز است؟ چرا در طول سالیان متمادی که بطور رسمی و غیر رسمی به نحوه تهیه و نتایج بیلان جاری، ایراد و وارد می شود، هیچ طرح و پیشنهاد مکتوبی به متولیان تهیه بیلان کشور، ارائه نشده است؟ درک مشترک و نگاه مسئولانه نیاز به تعامل و مباحث بیشتری دارد و از همه صاحب نظران دعوت می کنم به این مهم بپردازند، چون از این مسیر لاجرم به داده ها و روشهای محاسبه پارامترهای بیلان هم پرداخته خواهد شد.