اولین نشست از سلسله نشست‌های مجازی «سمپوزیوم ملی مسائل حل نشده بیلان آب کشور» با مشارکت حدود 121 نفر از کارشناسان و خبرگان حوزه آب در تاریخ چهارشنبه 6 اسفند ماه 99 به مدت 90 دقیقه با موفقیت برگزار گردید. در ادامه خلاصه مباحث مطرح شده در نشست تدوین شده است. همچنین فایل ویدئویی نشست مذکور به زودی در همین صفحه بارگزاری می‌شود.

در ابتدای نشست خانم دکتر زهرایی(مدیر کل دفتر مدیریت مصرف و ارتقای بهره‌وری آبفا – عضو پنل)  سخنرانان برنامه را معرفی و موضوعات مورد بررسی را بیان نمودند.  اولین سخنران آقای مهندس دهبندی (رئیس دفتر تلفیق و بیلا، دفتر مطالعات پایه شرکت مدیریت منابع آب ایران) در رابطه با مجموعه اهداف این نشست ها و ارتباط پایش مسائل آب شهری به بیلان، مطالبی بیان نمودند. وی هدف کلی سمپوزیوم ملی مسائل حل نشده بیلان آب کشور را ایجاد نوعی مشارکت، هم‌افزایی، جریان‌سازی و ظرفیت‌سازی در زمینه ابعاد مختلف بیلان بین ذی‌نفعان، ذی‌مدخلان اعم از بخش های دولتی، خصوصی و مشاوران و … عنوان کرد و با اشاره به اینکه بیلان موازنه بین منابع و مصارف است، بیان کرد که موضوع برداشت آب برای مصارف بخش‌های مختلف شرب، کشاورزی و صنعت بسیار حائز اهمیت است و لازم است اطلاعات دقیقی در این باره وجود داشته باشد.

ایشان در ادامه بیان داشتند: در این موضوع توقع این است که در مورد برداشت و مصرف آب، دستگاه‌های اجرایی اطلاعات نسبتاً دقیقی داشته باشند که متاسفانه ما معمولاً به این اطلاعات دسترسی نداریم. بویژه در مورد صنعت و خدمات یا بهداشت و شرب در تهیه بیلان با مشکل مواجه هستیم و به دلیل عدم دسترسی به اطلاعات دقیق ناچار به برآورد تعدادی از آن‌ها هستیم. همچنین توقع بیلان در بخش شرب این است که چگونگی دسترسی به اطلاعات موثر در بیلان شامل نوع منبع( چاه، چشمه و ..)، محل منبع، محل مصرف، حجم، فاضلاب و پساب تولیدی که همه از نظر دستگاهی به شرکت آب و فاضلاب مربوط می‌شوند، مورد بحث و بررسی قرار گیرند.

در قسمت دوم نشست جناب مهندس غزلی( مدیر کل محترم دفتر مدیریت مصرف و خدمات مشترکین و نظارت بر کاهش مصرف شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور) چالش‌های پایش مصارف آب شهری را مطرح نمودند‌. وی عنوان کرد که موضوع اندازه‌گیری در صنعت آب و فاضلاب هم از اهمیت ویژه‌‌ای برخوردار است، چه در حوزه تولید (برداشت) و چه در حوزه مصرف و حوزه‌های دیگر که اندازه‌گیری میزان هدررفت یا آب بدون درآمد، بسیار مورد توجه است. اهمیت این اندازه‌گیری در حوزه تولید این است که باید بدانیم چه مقدار آب وارد سیستم می‌شود چراکه درواقع می‌خواهیم برآوردی از میزان تقاضا در آینده داشته باشیم. در بخش مصرف نیز درآمد شرکت‌های آب و فاضلاب مستقیما وابسته به این اندازه گیری است چرا که لازم است بدانیم چه مقدار آب توسط مشترکین ما مصرف می‌شود. به‌علاوه تحلیل همزمان میزان تولید و مصرف از این بابت حائز اهمیت است که برآوردی از میزان هدررفت بدست آید و برنامه‌ریزی برای کاهش آن و افزایش بهره‌وری صورت گیرد. این اندازه‌گیری‌ها سال‌های سال از زمان تشکیل شرکت آب و فاضلاب در حال انجام است و در سال‌های اخیر دقت و حجم این اندازه‌گیری‌ها بیشتر شده است. از سال 1384 به بعد با استفاده از استاندارد انجمن بین‌المللی آب(IWA) در قالب فرم‌های بالانس، بالانس و بیلان آب موجود در آب و فاضلاب را انجام می‌دهیم.

ایشان بیان داشتند که در سال های اخیر تمام تولید منابع به صورت روزانه در سامانه سپتا (سامانه پایش تاسیسات آب) ثبت و ضبط می‌شوند. در ادامه ایشان وضعیت کنتور‌دار بودن منابع در بخش شرب (از نظر تعدادی- آمار مربوط به سال 98) را مورد بررسی قرار دادند. مشخص شد که در محدوده شهری تا این سال 75٪ از منابع دارای کنتور مناسب بوده ولی از نظر حجم آبی حدودا بین 85 تا 90٪ تولید شهری با دقت بالا اندازه‌گیری می‌شود و در بخش روستایی 30٪ منابع دارای کنتور دقیق هستند ولی از نظر حجمی بالغ بر 60٪ تولید با دقت اندازه‌گیری می‌شود. بنابراین در هر دو بخش شهری و روستایی به ترتیب 25٪ و 70٪ منابع بدون کنتور(یا بدون کنتور مناسب) هستند. با توجه به این آمارها تعداد فلومترهای مورد نیاز جهت حجم باقیمانده که بدون کنتور هستند یا کنتورهای نامناسب دارند، برای هر دو بخش شهری و روستایی مجموعاً 17000 عدد برآورد شده است. که با توجه به قیمت بالای این فلومترها در سال‌های اخیر و تاکید شرکت مهندسی آب و فاضلاب در نصب کنتورهای با تکنولوژي بالا، کار را برای پیشبرد سیاست رساندن تعداد کنتورها به 100٪ مشکل کرده است. در حال حاضر کنتورها توسط 4 تولید کننده بزرگ کنتور ساز در کشور تامین می‌شوند و بسیاری از شرکت‌های دانش بنیان نیز وارد عمل شده‌اند که مورد حمایت شرکت آب و فاضلاب قرار می‌گیرند تا کنتورهای بیشتری تولید شوند. اما در این راه مشکلات و چالش‌های متعددی در این مسیر وجود دارد که تعدادی از آن‌ها در ادامه مطرح می‌شوند.

1. کیفیت پایین تولیدات داخلی در مقایسه با محصولات مشابه خارجی: یکی از مهمترین دلایل این مورد مربوط به وجود قانون منع خرید محصولات خارجی است که تولیدات مشابه دارند.
2. عدم وجود رقابت در تولیدات داخلی به دلیل قانون منع خرید خارجی و انحصاری شدن بازار
3. نبود آزمایشگاه مرجع برای کنتورهای آب بر اساس استانداردهای جدید
4. هزینه بالای خرید و نصب فلومترها در صنعت آب و فاضلاب
5. عدم استفاده شرکت‌های آب و فاضلاب از کنتورهای خانگی قرائت از راه دور به دلیل هزینه بالا
6. خدمات پس از فروش ضعیف و نبود برنامه منسجم برای کالیبراسیون کنتورها

همچنین در همین راستا راهکارها و پیشنهاداتی به شرح ذیل ارائه شد:

1. تخصیص بودجه کافی برای مجهز نمودن کلیه منابع و ورودی‌های شبکه توزیع آب به فلومترهای دقیق
2. ایجاد ساز وکار مناسب در راستای انتقال تکنولوژی، ارتقا تولیدات داخلی و ایجاد حس رقابت پذیری
3. ایجاد آزمایشگاه مرجع برای کنتورها در جهت افزایش کیفیت تولیدات داخلی
4. ایجاد ساز وکار در راستای تجمیع و یکپارچه نمودن اندازه‌گیری‌ها در صنایع آب، برق و گاز مشترکین
5. استفاده از توان سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در این زمینه

در قسمت سوم آقای مهندس طباطبایی (مدیرکل دفتر نظارت بر بهره‌برداری آب شرکت آب و فاضلاب کشور) توضیحات تکمیلی در خصوص سامانه‌های پایش مصارف آب کشور را مطرح کردند. در ابتدا مختصری به معرفی سامانه سپتا پرداخته شد به این صورت که اطلاعات در این سامانه به صورت روزانه ثبت و ضبط می‌شود، برخی از این اطلاعات به صورت سیستمی بارگذاری می‌شوند (برداشت آنلاین اطلاعات) و بعضی هم قرائت می‌شوند. و این قرائت‌ها ظرف 24 ساعت در سامانه ثبت می‌شوند. لازم به ذکر است که هر 3 روز یکبار این داده‌ها صحت‌سنجی می‌شوند. در ادامه با استفاده از اطلاعات این سامانه آمار سال 99 در بخش شرب به این صورت مطرح شد که در حوزه شهری از 6452 حلقه چاه فعال، 87٪ آن کنتور دار است و در حوزه روستایی از 12114 حلقه چاه فعال، 52٪ آن کنتوردار است که نشان‌دهنده رشد کنتور دار کردن چاه‌ها نسبت به آمار سال 98 (که توسط جناب مهندس غزلی مطرح شد) است. همچنین اشاره شد که یکی از بحث‌های مورد توجه جلسات تنش، همان بحث گسترش کنتور دار کردن و انجام 100٪ اندازه‌گیری‌ها بر اساس کنتورهای نصب شده و در گام بعدی آنلاین کردن کنتورها می‌باشد. برای مثال در سال جاری مشهد از بیش از 400 کنتوری که دارد حدود 300 کنتور آن آنلاین شده است و به صورت بر خط اطلاعات آن‌ها ثبت و ضبط می‌شوند. وی در ادامه عنوان کرد: شرکت‌های ما علاوه بر همه فعالیت‌های خود در این زمینه، کمیته‌ای تخصصی تحت عنوان کمیته تدقیق دارند که اطلاعات موجود را تدقیق می‌نمایند.

وی در پاسخ به سوال یکی از حضار مبنی بر اینکه چرا زمانی که از شرکت‌های آب منطقه‌ای به شرکت‌های آب و فاضلاب مراجعه می‌شود، از ارائه آمار مربوط به کنتورها خودداری می‌شود و ناچاراً مقدار مصرف در آمارهای سراسری بر اساس پروانه محاسبه می‌شوند، اینگونه پاسخ داد: از نظر ارائه اطلاعات هیچ مشکلی نیست و همکاران ما در بازه‌های زمانی 3 ماهه بر اساس قراردادهای همسان، اطلاعات را با هم به اشتراک می‌گذارند. همچنین در بسیاری از دشت‌های کشور بیلان منفی وجود دارد و اگر مبنا پروانه باشد، حجم برداشت شده‌ای که آب منطقه‌ای به آن توجه می‌کند، از حجم واقعی برداشت بیشتر است.

در ادامه خانم دکتر زهرایی اشاره کرد: در بحث آماربرداری‌های منابع و مصارف که هر چند سال یکبار توسط شرکت مدیریت منابع آب انجام می‌شود، قاعدتاً باید از هر چاهی یا منبعی که آب شرب تامین می‌شود، اندازه‌گیری برداشت و اطلاعات ثبت شده تولید، مورد استفاده قرار گیرد و این اطلاعات در سامانه سپتا موجود است. ولی متاسفانه این سامانه‌ها برای اینکه اطلاعات را در زمان مناسب با شرکت مدیریت منابع آب تبادل کنند، ارتباط مناسب را ندارند. و همچنین ضمن اشاره به نظر یکی از حضار عنوان کرد: که در مورد فاضلاب هم همینطور است، طرح ‌های فاضلابی که آب را از جایی به جای دیگر منتقل می‌کند، مثلا تولید آب در یکجا اتفاق می‌افتد و در جایی دیگر رها می‌شود، لازم است در محاسبات بیلان لحاظ شود. که این اطلاعات حتما در سامانه‌هایی مثل سیمآب فا درج می‌شود ولی کسی غیر از اعضای شرکت مهندسی آب و فاضلاب به این اطلاعات دسترسی ندارد.

وی در ادامه پرسید: با توجه به این موارد، سیاست آبفای کشور در تبادل این اطلاعات‌ با شرکت‌های مدیریت منابع آب چیست؟

در جواب مهندس طباطبایی بار دیگر عنوان کرد: در تبادل اطلاعات هیچ مشکلی نداریم مگر اینکه دوستان به ما اعتماد کنند. اعتماد باید دوسویه باشد.

مهندس دهبندی ادامه داد: در آماربرداری دوره سوم با تمام تلاش‌ها و پیگیری‌های صورت گرفته، موفق نشدیم منابعی که شرکت‌های آب و فاضلاب شهری یا روستایی از آن آب برمی‌دارند را حتی بازدید کنیم و لازم به ذکز است که در میان بخش‌های مختلف بخش آب و فاضلاب (مصارف شرب) بیشترین ابزار و ادوات را جهت اندازه‌گیری دارد و قاعدتاً نسبت به آمارهای شما اعتماد داریم. پس راهی پیشنهاد شود تا در دوره جدید آماربرداری، آماربردارهای ما از اطلاعات شما مستقیما استفاده کنند(سال به سال یا 6 ماه یکبار)، محل منبع را ببینند و یا نقشه‌ای از موقعیت چاه‌ها در اختیار آن‌ها قرار گیرد و همچنین اطلاعاتی در مورد نوع منبع، محل برداشت، حجم برداشت، حجم مصرف، میزان فاضلاب و پساب تولیدی و محل تخلیه آن و … .

در همین مورد، مهندس غزلی در پاسخ بیان داشتند: هرگونه اطلاعاتی را که به صورت آفلاین نیاز داشته باشید می‌توانیم در اختیار بگذاریم و در مورد فاضلاب هم نیز همه موارد روشن است و از آنجایی که تخصیص آن دست شرکت مدیریت منابع آب است، می‌شود سالانه کل اطلاعات را در اختیار این شرکت قرار داد. همچنین ایشان در پاسخ به سوال یکی از حضار مبنی بر خطای کنتورها به ضرر مشترکین است یا خیر پاسخ داد: طبق گزارش‌های ثبت شده 95٪ کنتورها خطای منفی دارند که به معنی ضرر برای شرکت‌های آب و فاضلاب است و 5٪ باقیمانده در صورت گزارش مشترکین توسط شرکت‌های آب و فاضلاب تست می‌شوند.

در انتها دکتر زهرایی مباحث مربوط به اولین نشست را اینگونه جمع بندی کرد: سامانه سیمابفا در شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور بسیار مفید است و از نظر اطلاعات موجود در تدقیق بیلان می‌تواند بسیار موثر باشد. ولی هماهنگی بین بخشی جهت استفاده مناسب از آن وجود ندارد. بنابراین لازم است که نشستی دیگر با هدف هماهنگی بین بخشی به بخش شرب و شهری اختصاص یابد تا بخش‌های مختلف سیمابفا و اطلاعات آن‌ها را ببینیم و همینطور از حضور نماینده بخش فاضلاب شرکت مهندسی نیز در تکمیل این موارد جهت استفاده در بیلان، بهره ببریم.